احیای نگین آبی آذربایجان در مسیر مردمی سازی

به گزارش ارک خبر،

وضعیت دریاچه ارومیه شاید در بدترین شرایط و به گونه‌ای به دولت سیزدهم به ارث رسید که افکار عمومی نیز دلخوشی از اقدامات انجام شده برای احیای نگین آبی آذربایجان نداشت.

اما ابلاغ مصوبه تخصیص اعتبار برای نجات دریاچه ارومیه توسط دولت سیزدهم در همان هفته‌های نخست شروع کار، نشان داد دولت مردمی حساسیت کافی نسبت به مطالبات عمومی و مشکلات زیست محیطی دارد.

آب منطقه ای آذربایجان شرقی ۶ طرح برای احیای دریاچه ارومیه اجرا می‌کند

هر چند حدود ۸۹ درصد از حوضه آبریز دریاچه ارومیه در استان های آذربایجان غربی و کردستان قرار دارد و بیشتر وظایف ستاد احیا برای دستگاه های این استان ها تعریف شده است، اما برای آذربایجان شرقی و شرکت آب منطقه ای این استان هم ۶ طرح احیا مشخص شده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی با تشریح جزئیات ۶ طرحی که برای احیای دریاچه ارومیه از سوی این شرکت انجام شده یا در حال انجام است، گفت: تعادل بخشی آب های زیرزمینی و سطحی، انتقال پساب تبریز و عجب شیر به دریاچه ارومیه، لایروبی و مسیرگشایی رودخانه حوضه آبریز دریاچه، سردهنه سازی انهار سنتی، کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی و ارتقای بهره وری شبکه زهکشی قلعه چای ۶ طرحی است که برای این شرکت تعریف شده است.

یوسف غفارزاده با بیان اینکه انسداد چاه ها و استخرهای حاشیه رودخانه های منتهی به دریاچه ارومیه از جمله اقدامات شرکت برای تعادل بخشی به آب های زیرزمینی و سطحی و احیا دریاچه ارومیه است، اظهار کرد: تاکنون و از زمان تشکیل ستاد احیا، هفت هزار و ۲۷۸ حلقه چاه غیرمجاز با هماهنگی دستگاه قضا و نیروهای انتظامی مسدود شده اند که ۲ هزار حلقه از این تعداد در ۲ سال اخیر پرشده است.

وی اضافه کرد: همچنین سه هزار و ۶۵۴ کنتور هوشمند به منظور کنترل میزان برداشت از چاه های مجاز، در این نوع چاه ها نصب شده است تا حقابه از چاه ها رعایت شود و آب های زیرزمینی نیز کاهش نیابد.

غفارزاده به جمع آوری ۵۰۲ دستگاه پمپ ثابت و سیار در حاشیه رودخانه های حوضه آبریز نیز اشاره کرد و گفت: ۴۸۹ مورد استخر نیز که به نوعی از حقابه دریاچه ارومیه استفاده می کردند قلع و قمع شد.

وی از انسداد انهار سنتی در فصول غیرزراعی با هماهنگی جهاد کشاورزی خبر داد و گفت: این اقدام نیز با هدف احیای دریاچه و با انتقال آب این انهار در فصول غیرزراعی به سمت دریاچه صورت می گیرد.

انتقال پساب تبریز و عجب شیر به سمت دریاچه

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی به طرح انتقال پساب تبریز و عجب شیر به سمت دریاچه اشاره کرد و گفت: در این ۲ طرح که در ۲ سال گذشته به نتیجه رسیده شرکت آب منطقه ای استان وظیفه داشت تا با استفاده از لوله ۲ هزار مسیر ۴۰ کیلومتری را لوله گذاری کند که با تصمیم ستاد احیا و در ۱۰ کیلومتر اول که بیشتر برداشت غیرمجاز در این مسافت انجام می شد، لوله گذاری شد.

غفارزاده بیان کرد: این طرح با ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه کرد انجام و در مرداد سال قبل بهره برداری شد و در حال حاضر پساب تبریز تا ۱۰ کیلومتر پس از تصفیه خانه با لوله به سمت دریاچه انتقال داده می شود.

وی به طرح انتقال پساب عجب شیر به دریاچه نیز اشاره کرد و گفت: این طرح با ۲ هدف رساندن آب به بندر رحمانلو و احیای پرورش آرتمیا انجام شده و آماده بهره برداری است و برای این طرح ۳۰ میلیارد تومان هزینه شده است.

لایروبی و مسیرگشایی ۲۴۱ کیلومتری رودخانه های منتهی به دریاچه

غفارزاده به لایروبی و مسیرگشایی رودخانه های حوضه آبریز برای رفع موانع موجود در مسیر آب اشاره کرد و گفت: این اقدام برای رسیدن راحت آب به دریاچه انجام شده است.

وی ادامه داد: در این راستا، رودخانه های آجی چای، مردق چای، صوفی چای، قلعه چای اوجان چای و اسکو چای و دیگر رودخانه های منتهی به دریاچه با طول ۲۴۱ کیلومتر لایروبی شدند.

غفارزاده افزود: تنها در ۲ سال گذشته ۶۰ کیلومتر از این رودخانه ها لایروبی، مسیرگشایی و اصلاح مسیر شده اند تا آب روان به راحتی به سمت دریاچه جریان یابد.

سردهنه سازی انهار سنتی جهت مدیریت منابع آبی

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای با بیان اینکه سردهنه سازی انهار سنتی جهت مدیریت منابع آبی و کنتل میزان برداشت، یکی دیگر از طرح های این شرکت در راستای احیا دریاچه است، گفت: ساخت این سردهنه ها جزو الزامات است تا حقابه قانونی هر نهر مشخص و از برداشت مازاد آب در فصول زراعی و غیرزراعی جلوگیری شود.

غفارزاده گفت: در این رستا در انهار مهم موجود در حوضه آبریز، ۲۲ سردهنه ساخته و ۴۵ سازه کنترل آب گیری نصب شده است تا مدیریت منابع آبی در نهرها با دقت انجام شود.

وی بیان کرد: در شبکه پایاب قلعه چای و زرینه رود نیز نسبت به ساخت سازه های اندازه گیری و لایروبی و اصلاح و بهسازی اقدام شده و ۲۵ میلیارد تومان برای این طرح هزینه شده است.

ارتقای بهره وری شبکه زهکشی قلعه چای

غفارزاده به طرح ارتقای بهره وری در شبکه زهکشی قلعه چای عجب شیر به عنوان آخرین و ششمین طرح تعریف شده برای احیای دریاچه اشاره کرد و گفت: یک سری اقدامات در این شبکه انجام شده تا میزان بهره وری ارتقا یابد و در نتیجه آن، مصرف آب نیز کاهشی شود.

وی ادامه داد: در ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار از جناح راست این شبکه برای انتقال آب از لوله فولادی استفاده شده که این موضوع موجب کاهش پرت(اتلاف) آب و افزایش بهره وری شده است.

غفارزاده بیان کرد: برای این طرح احیا ۵۰ میلیارد تومان از سوی آب منطقه ای آذربایجان شرقی هزینه شده است.

تونل کانی سیب روزنه های امید را روشن کرد

اسفند ماه سال گذشته افتتاح پروژه عظیم‌ تونل ۳۶ کیلومتری انتقال آب از سد کانی سیب به سمت دریاچه ارومیه روزنه های امید را برای احیای دریاچه روشن کرد، تونلی ۳۶ کیلومتری که در فاز اول قرار است سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب را به دریاچه ارومیه منتقل کند.

دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه هم اسفند ماه سال گذشته در یک برنامه تلویزیونی پیرامون وضعیت دریاچه ارومیه افتتاح سامانه انتقال آب از سد کانی سیب را به عنوان یکی از مهمترین برنامه‌های سخت افزاری این حوزه عنوان کرد و در عین حال گفت: تمرکز دولت بر اجرای برنامه‌های نرم افزاری احیای دریاچه است که از سال آینده با سرعت بیشتری اجرا می‌شود.

محمد صادق معتمدیان، خاطرنشان کرد: بخش بزرگی از آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به مصارف کشاورزی می‌رسد که در این راستا اجرای برنامه‌های نرم افزاری برای اصلاح الگوی کشت ضروری است.

وی با بیان اینکه بدون همراهی مردم نمی‌توان برنامه‌های نرم افزاری احیای دریاچه ارومیه را اجرا کرد، افزود: همراه سازی افکار عمومی برای احیای دریاچه امر ضروری و مهم است.

معتمدیان ادامه داد: مردمی سازی سیاست‌های احیای دریاچه نقش بسزایی در اجرای برنامه‌ها دارد و بدون شک این مسیر نیازمند همراهی و مشارکت اقشار مختلف مردم است.

طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه مهمترین طرح سخت افزاری برای احیای دریاچه است ولی برای احیای کامل باید همه ۲۶ برنامه سخت و نرم‌افزاری اجرا شود.

معتمدیان گفت: براساس تاکید ریاست جمهور به دنبال تقویت وضعیت معیشتی کشاورزان و مردم هستیم ولی باید با اجرای برنامه‌های آموزشی و ترویج، کشاورزان را به سمت کشت جایگزین و افزایش بهره‌وری هدایت کنیم.

وی با بیان اینکه مردم استان‌های آذربایجان غربی و شرقی نسبت به دریاچه ارومیه عرق دارند و به احیای نگین آبی شمال‌غرب کشور اهمیت می‌دهند، افزود: باید از این ظرفیت برای همراه کردن مردم به اجرای برنامه‌ها در بحث احیای دریاچه نهایت استفاده را داشته باشیم.

دبیر کارگروه ملی ستاد احیای دریاچه ارومیه تاکید کرد: اجازه نمی‌دهیم هیچ چاه دیگری در حوضه آبریز دریاچه حفر شود ضمن اینکه باید با همکاری دستگاه قضایی و سایر دستگاه‌های مرتبط نسبت به تعیین تکلیف چاه‌های موجود و مدیریت مصرف در بخش کشاورزی اقدام کنیم.

وی یادآور شد: برنامه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه برای پنج سال طراحی شده که در این مدت به دنبال تثبیت وضعیت و بهبود شرایط هستیم.

کاهش ۲۷ درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی

سازمان حفاظت محیط زیست با علم بر ضرورت همراهی جوامع محلی برای احیای دریاچه، با همکاری سازمان ملل اقدام به اجرای طرح حفاظت پایدار از تالاب های ایران کرده است.

اجرای طرح کشاورزی پایدار مبنی بر تعهدات بین سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان نماینده دولت ایران و با پشتیبانی مالی دولت ژاپن از سال ۱۳۹۳ در استان های آذربایجان غربی و شرقی با هدف کاهش تعارض بخش کشاورزی و تالاب آغاز شد که دریاچه ارومیه و تالاب های اقماری از جمله کانی برازان، سولدوز، قوریگل و دیگر تالاب‌ها را پوشش می داد، این فعالیت‌ها با همکاری سازمان‌های جهاد کشاورزی و ادارات کل حفاظت محیط‌زیست این استان‌ها پیاده‌سازی شد.

برای اجرای استقرار کشاورزی پایدار در روستاهای هدف با کمک جوامع و شرکت‌های محلی و دست اندرکارانی که در سطح استان در زمینه کشاورزی مسوول هستند اقدامات ظرفیت گستری انجام و به دنبال آن با بهره‌مندی از رویکردهای مشارکتی اعتماد کشاورزان برای کاهش مصرف آب در سطح مزرعه جلب شد.

هماهنگ کننده کشاورزی پایدار در طرح حفاظت از تالاب های ایران تیر ماه امسال در گفت و گویی با خبرنگار محیط زیست اعلام کرد: در این مدت ۱۶ هزار کشاورز را آموزش دادیم و در سطح پنج هزار و ۲۰۰ مزرعه تغییرات به زراعی و به نژادی داشتیم که منجر به کاهش مصرف آب و نهاده های شیمیایی و جلب مشارکت جامعه محلی برای حفاظت از تالاب ها شد.

محمد رضا اکبری با اشاره به اینکه از آغاز اجرای پروژه، هر ساله با کمک موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی و بر اساس برداشت های میدانی خود کشاورزان داده‌ها را رصد و پایش می‌ شود، گفت: بر اساس این داده ها و ارزیابی‌های مستمر در این مزارع پایلوت، به طور میانگین ۲۷ درصد شاهد کاهش مصرف آب آبیاری بوده ایم، همچنین بین ۲۵ تا ۴۰ درصد مصرف نهاده های شیمیایی کاهش یافته است، این در حالیست که همراه با این کاهش مصرف آب و نهاده ها، میزان تولیدات کشاورزی حدود ۱۶ درصد افزایش یافته است.

بدون شک در این چند دهه اخیر اگر باور استفاده از تکنولوژی‌های نوین در بین کشاورزان و فعالان این بخش (کشاورزی) در حوضه دریاچه ارومیه نهادینه شده بود، اکنون این نگین آبی غرب کشور وضعیتی بهتر از آنچه امروز دارد، خواهد داشت.

نکته مهم در بحث کشاورزی این است که از ابتدای سال زراعی جاری دولت سیزدهم برای تغییر رویکرد کنونی کشاورزان به سمت کشاورزی مدرن «سند الگوی کشت» را به عنوان یک سند راهبردی بخش کشاورزی با حضور مسؤولان کشوری و در دومین جلسه شورای عالی آب رونمایی کرد.

براساس سند الگوی کشت در اراضی پایاب سدها، هر کشاورزی مختار است ۲۰ درصد اراضی خود را به کشت علوفه، ۴۰ تا ۴۵ درصد به کشت غلات و ۱۰ درصد دانه‌های روغنی و دیگر محصولات کشاورزی اختصاص دهد.

مساله مهم دیگری که می‌تواند تا حدود زیادی در زمینه تغییر رفتار و باور کشاورزان از بکارگیری شیوه‌های سنتی به مدرن نقش مهمی داشته باشد، ترویج و نهادینه کردن روش‌های کشاورزی نوین در بین مردم و بویژه روستاییان و لمس آن است.

برای رسیدن به این امر، جذب و بکارگیری دانش‌آموختگان رشته‌های کشاورزی به عنوان کارشناس ترویجی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و این در حالی است که در چند سال اخیر بسیاری از مراکز ترویج جهاد کشاورزی با کمبود کارشناس مواجه هستند و بسیاری از دانش‌آموختگان رشته‌های کشاورزی جذب سایر حوزه‌ها و بازارهای غیر کشاورزی می‌شوند.

ترویج مدیریت مصرف آب در کنار استفاده از سیستم نوین آبیاری در احیای دریاچه ارومیه موثر است

رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی هم با تاکید بر نقش به‌زراعی، به‌نژادی و به‌ترویجی به منظور احیای دریاچه ارومیه معتقد است: ترویج مدیریت مصرف آب در کنار استفاده از سیستم نوین آبیاری در احیای این دریاچه موثر است.

اکبر فتحی، اظهار کرد: بهینه سازی آب نباید فقط در سیستم های نوین آبیاری خلاصه شود چرا که این سیستم ها در همه جا قابیلت اجرایی ندارد و نباید از روش هایی که کشاورزان با دانش بومی خود در زمینه آبیاری به آن دست یافته اند، غافل شد.

وی با بیان اینکه اقداماتی که دفتر حفاظت و احیای تالاب ها در خصوص دریاچه ارومیه کرده کمتر از سیستم های نوین آبیاری نیست، خاطرنشان کرد: کشاورزان به اهمیت آب بیشتر از ما واقف هستند و اگر آنها نتیجه پایلوت ها در خصوص سیستم های آبیاری نوین را ببینند و درک کنند که با آب کمتر می توان به محصول بیشتری دست یافت، به طور قطع به سمت اجرای پایلوت ها خواهند رفت.

فتحی، سیاست وزارت جهاد کشاورزی در زمینه مدیریت مصرف آب را تشویقی اعلام کرد و ادامه داد: در مکان هایی که امکان تجمیع وجود دارد باید این کار انجام شود به طور مثال به جای اینکه در ۲۰ هکتار زمین ۲۰ استخر احداث شود، بهتر است در سطح این اراضی یک استخر کشاورزی بزرگ ژئوممبران احداث شود که هم هزینه ها سرشکن می شود و هم از تبخیر آب جلوگیری به عمل می آید.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه برای کاهش مصرف آب در حوضه آبریز، طرح بهکاشت با هدف کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب در حال اجراست، اعلام کرد: شهرستان های تحت پوشش این طرح در ابتدای شروع آن آذرشهر، اسکو، بناب، عجب‌شیر، مراغه و ملکان بودند که بعدها به ۱۱ شهرستان ارتقا یافت و در سال ۱۴۰۰ این طرح در ۳۴ سایت در هفت شهرستان اجرایی شد و ۷۹ روستا، ۶۵ هزار هکتار و ۵۲ هزار کشاورز را در بر می گرفت.

فتحی همچنین به مهم ترین اقدامات در بخش زراعی در راستای احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: اعمال برنامه خاک ورزی حفاظتی، تناوب زراعی پایدار و مناسب برای هرمنطقه، استفاده ازارقام مقاوم به کم آبی، توسعه گیاهان زراعی زودرس و نیمه زودرس با دوره رویشی کوتاه نسبت به ارقام مرسوم، توسعه کاشت محصولات با نیاز آبی کم و استفاده از محصولات پائیزه جهت بهره مندی از نزولات جوی در این رستا انجام شده است.

فتحی، کاهش سطح کشت گیاهان پرآب بر، تغییر روش کشت از کشت مرسوم به کشت نشائی در گیاهان سازگار با این نوع کشت، افزایش سطوح کشت پائیزه و انتظاری حبوبات و سایر محصولات با استفاده از ارقام اصلاح شده، جلوگیری از برداشت بقایای گیاهی و یا سوزاندن بقایا جهت جلوگیری از فرسایش، کاهش تبخیر و افزایش ماده آلی خاک، اصلاح ساختار مکانیزه از مرسوم به روش های خاکورزی حفاظتی، اصلاح خاک و توسعه گیاهان متحمل به شوری و کم آبی را از دیگر اقدامات انجام شده در بخش زراعی عنوان کرد.

پیشنهاد اعتبار ۳۷۶ هزار میلیارد ریالی برای اجرای طرح به زراعی

رئیس جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی همچنین از ارایه جدول پیشنهادی پروژه ها، اعتبارات و میزان صرفه جویی آب در راستای احیای دریاچه ارومیه در سال جاری خبر داد و گفت: میزان اعتباری که برای اجرای طرح های هفده گانه پیشنهاد و درخواست شده بیش از ۳۷۶ هزار میلیارد ریال است.

فتحی ادامه داد: این طرح ها شامل اصلاح روش کاشت ذرت، جایگزین کشت یونجه، توسعه کشت حبوبات، طرح های حفاظتی، گندم، سبزی و صیفی و دانه های روغنی است.

وی افزود: این طرح در نزدیک به ۹ هزار هکتار از اراضی کشاورزی حوزه آبریز در ۱۲ شهرستان اجرا می شود و پیش بینی می شود با اجرای این طرح، ۲۷ میلیون مترمکعب در آب مصرفی بخش کشاورزی استان صرفه جویی شود.

رئیس جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی به پروژه های سالجاری برای احیای دریاچه ارومیه در این حوزه اشاره کرد و گفت: ۱۳ پروژه در این راستا پیش بینی شده که شامل پنج پروژه در بخش آب و خاک، چهار پروژه در بخش امور دام، و بخش های ترویج، زارعت، باغبانی و آبخیزداری هرکدام یک پروژه است.

فتحی مجموع اعتبارات درخواستی برای پروژه های پیشنهادی را ۱۲ میلیون و ۵۵ هزار میلیارد ریال اعلام کرد و ادامه داد: مطالعه و اجرای سامانه های نوین آبیاری در یکهزار و ۹۰۰ هکتار، شبکه های پایاب سدها در ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار، انتقال آب با لوله در ۱۲۰ کیلومتر، لایروبی قنات ها به طول پنج کیلومتر، لایروبی کانال های آبیاری عمومی به طول ۳۰ کیلومتر، ترویج در ۱۰۹ سایت، زراعت در ۱۱ هزار و ۴۰۰ هکتار، باغبانی در هفت هزار و ۵۰۰ هکتار و منابع طبیعی در ۶۹ هزار هکتار انجام خواهد شد.

با وجود اینکه افزایش دما و کاهش بارندگی ها موجب افت تراز آب دریاچه ارومیه به ۱۲۷۰.۱۸ متر شده و میزان آب آن به یک میلیارد و ۳۶۰ میلیون متر کاهش یافته است، با اقدام های بزرگ دولت و اجرای طرح های مختلف احیای این نگین آبی کشور با مشارکت مردمی دور از انتظار نیست.

تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه ۱۲۷۴.۱ متر است و در واقع این دریاچه برای رسیدن به سطح اکولوژیک حدود چهار متر فاصله دارد.