بازار جهانی نفت به کجا می رود؟

پایگاه خبری ارک – رویترز در تحلیلی با عنوان «نفت تنها بر پیمان نوسان استوار است»، به قلم «جان کمپ» نوشت: تنها چیزی که ما در رابطه با پرسش «قیمت های نفت در چند سال آینده چه خواهند بود؟» می دانیم این است که بیشتر پیش بینی ها در مورد قیمت آن درست از آب درنیامده است.

رویترز در ادامه نوشت: بازار نفت تاکنون هر تلاشی برای تثبیت یا پیش بینی قیمت براساس ارزش نفت برای مشتریان، هزینه نهایی تولید و یا قیمت کالاهای جانشین در دسترس را به چالش کشیده است.

در اواخر دهه 1970، کمیته سیاستگذاری قیمت بلندمدت نفت اوپک، راه حل متفاوتی را تصویب کرد که توصیه آن، افزایش تدریجی قیمت نفت تا جایی بود که تقریبا معادل قیمت نزدیک ترین کالای جانشین خود شود.

بر اساس عقایدی که در آن زمان بسیار مقبول بود، منابع مختلف انرژی باید قیمت مشابهی داشته باشند. اوپک در آن زمان مهمترین رقیب نفت خود را دیزل مصنوعی و سوخت های بنزینی به دست آمده از زغال سنگ می دانست.

بر اساس کتاب «جن خارج از بطری» نوشته اکینز در 1995، از آنجا که تصور می شد هزینه تولید سوخت های به دست آمده از زغال سنگ نزدیک 60 دلار در هر بشکه است، یعنی تقریبا معادل 200 دلار در هر بشکه امروز، این نرخ تبدیل به قیمت هدف اوپک در بلندمدت شد.

اوپک در سال 1980 برای افزایش میانگین قیمت نفت به سطح حدود 37 دلار در هر بشکه برنامه ریزی کرد، اما 6 سال بعد، بازار دچار رکود شد و نفت که در سال 1986 در شرایط واقعی در حدود 30 دلار در هر بشکه می ارزید، به قیمت فقط 14 دلار در هر بشکه معامله شد.

همزمان با کاهش قیمت نفت، مهمترین رقبای نفت اوپک دیگر سوخت های به دست آمده از زغال سنگ نبودند، بلکه نفت های آلاسکا، خلیج مکزیک، دریای شمال، اتحاد جماهیر شوروی و چین که بسیار ارزانتر بودند شروع به رقابت با نفت اوپک کردند.

در آن هنگام، اقتصاددانان و تولید کنندگان نفت به این باور رسیدند که قیمت های نفت باید با هزینه نهایی تولید مطابقت داشته باشند که این هزینه در دهه 1980 معادل هزینه نهایی تولید نفت برنت دریای شمال در نظر گرفته شد.

با سقوط قیمت نفت به کمتر از 20 دلار در هر بشکه در اواخر دهه 1980، علی جیده دبیرکل وقت اوپک ابراز شگفتی کرد که چگونه قیمت در چنین حداقلی می تواند باقی بماند.

وی گفت: نمی توانم بفهمم چطور چنین قیمت پایینی می تواند سرمایه گذاری در مناطقی که تولید نفت در آنها بسیار پرهزینه است را توجیه کند. کسی باید در جایی پیراهن خود را از دست بدهد.

تا همین اواخر تصور می شد، شرکت های تولیدکننده نفت شیل در شمال آمریکا دارای کمترین سود در بازار هستند و کارشناسان هزینه تولید آنها را 80 تا 90 دلار در هر بشکه برآورد می کردند.

پیش از آغاز سقوط قیمت های نفت در ژوییه 2014 (خرداد 1393)، این باور به طور فزاینده در میان مدیران شرکت های نفتی، تحلیلگران و اوپک شکل می گرفت که قیمت 100 دلار در هر بشکه، کف جدید قیمت نفت است، یعنی قیمت نفت دیگر از 100 دلار در هر بشکه کمتر نخواهد شد.

آن هنگام شنیدن حرف هایی از این قبیل که «100 دلار در هر بشکه امروز همان 20 دلار در هر بشکه قدیم است، زیرا هزینه نهایی تولید نفت شیل و همچنین هزینه نهایی پروژه های بسیار بزرگ را توجیه می کند»، عجیب نبود.

اما با سقوط قیمت های نفت و مجبور شدن تولیدکنندگان به استفاده از شیوه های کاراتر، هزینه نهایی تولید نفت شیل به 50 تا 60 دلار در هر بشکه کاهش یافت.

اکنون شرکت های مهم نفتی جهان و اعضای اوپک خود را برای جهانی آماده می کنند که در آن قیمت بلندمدت نفت 60 تا 80 دلار در هر بشکه است.

پیش بینی های همیشه غلط
رویترز در ادامه نوشت: هم اکنون باید آشکار باشد که هیچکس قادر به تثبیت یا پیش بینی قیمت بلندمدت (بیش از پنج سال) یا حتی میان مدت (دو تا پنج سال) نفت نبوده است.

شواهدی دال بر اینکه کسی بتواند همواره و به درستی قیمت های نفت را حتی برای چند ماه آینده پیش بینی کند وجود ندارد چه رسد به چند سال یا چند دهه آینده.

پیش بینی هایی از این دست که، «قیمت های نفت در سال 2020 حول و حوش ایکس دلار خواهند بود» یا «قیمت های نفت حول و حوش ایکس دلار تثبیت خواهند شد» تقریبا به طور اجتناب ناپذیری نادرست هستند.

نخستین پاسخ همواره باید این سوال باشد که آنها بر اساس چه فرضیاتی چنین پیش بینی را کرده اند و چرا پیش بینی آنها درست از آب درنیامده است.

در دهه 1970، اوپک در پیش بینی افزایش تولید رقبای خود در دریای شمال، خلیج مکزیک، اتحاد جماهیر شوروی و چین ناکم ماند.

در دهه های 1980 و 1990، اوپک در پیش بینی اینکه تولیدکنندگان نفت برنت می توانند در قیمت واقعی کمتر از 30 دلار در هر بشکه نیز به تولید ادامه دهند، شکست خورد، زیرا تصور می کرد تولیدکنندگان نفت در دریای شمال به دلیل هزینه بالای تولید در قیاس با قیمت، از بازار خارج خواهند شد.

سرانجام در دهه 2010، پیش بینی کنندگان نتوانستند افزایش بی سابقه تولید نفت شیل آمریکا و سپس توان شرکت های تولیدکننده این نفت برای ادامه تولید در قیمت هایی بسیار کمتر از آنچه قبلا انتظار می رفت را پیش بینی کنند.

ناپایداری بازار نفت عجیب نیست
درس دیگری که از تاریخ می گیریم این است که قیمت نفت نیز همانند قیمت کالاهای دیگر در حقیقت ناپایدار است. ناپایداری، ویژگی نیست که به طور تصادفی به بازار کالا نسبت داده شود بلکه جزو مشخصات این بازار است.

قیمت های نفت از زمان آغاز عصر نوین صنعت نفت که با حفر نخستین چاه نفت «ادوین دریک» در ایالت پنسیلوانیای آمریکا در سال 1859 آغاز شد تاکنون هرگز ثابت نبوده است.

براساس کتاب «تاریخ قدیم و معاصر نفت» نوشته «هنری» در سال 1873 که کمتر از 20 سال پس از آغاز عصر نوین صنعت نفت توسط یکی از نخستین تاریخ نگاران جهان نفت نوشته شد؛ این محصول قیمت مشخصی ندارد. این حقیقت که نفت به قیمت کمتر از 50 دلار و 25 سنت در هر گالن فروخته شده است، هیچ چیزی را ثابت نمی کند. در سال 1859 قیمت هر گالن نفت 50.25 دلار بود اما تولید نخستین روز آن، بازار را شکست و قیمت ها را فروپاشید.

براساس کتاب «نفت پنسیلوانیا در سال های 1872-1750»، نوشته گیدنز در سال 1947؛ قیمت های نفت در دهه 1860 بشدت نوسان داشت و از چند دلار در هر بشکه به فقط چند سنت رسید. این نوسانات شدید تاکنون ادامه داشته و هرگز متوقف نشده است.

در 150 سال گذشته، گروه های مختلفی از شرکت های خصوصی گرفته تا دولت ها، همه بارها تلاش کرده اند به بازار نفت قاعده و نظم خاصی بدهند اما تاکنون همه آنها شکست خورده اند.
از شرکت استاندارد اویل آمریکا در اواخر قرن 19 تا توافق میان شرکت های مهم نفتی موسوم به قرارداد «ای اس-آی اس» که در قلعه آکناکاری اسکاتلند در سال 1928 امضا شد، و حتی اوپک در سال 1960، هیچکس نتوانسته است نوسانات شدید و دوره ای بازار نفت را آرام کند.

در حقیقت، قیمت های نفت در 55 سال گذشته یعنی پس از تاسیس اوپک، در مقایسه با 55 سال پیش از آن بی ثبات تر شده اند.

وسوسه کننده است که اوپک را به دلیل کاهش ندادن تولید، مقصر اصلی سقوط قیمت های نفت بدانیم اما حقیقت این است که ثبات در بازار نفت یک استثنا است نه یک روند معمول. نه اوپک و نه هیچکس دیگری هرگز نتوانسته است جز برای یک مدت محدود و تحت یک سری شرایط خاص، قیمت های نفت را تثبیت کند.

صحبت کردن در مورد قیمت بلندمدت بی معنی است، زیرا قیمت های نفت به عوامل مختلفی بستگی دارند که همه آنها ماهیت دینامیک دارند نه ایستا. بنابراین، تولیدکنندگان و مصرف کنندگان نفت باید خود را با قیمت تطبیق دهند نه اینکه تلاش کنند به «قیمت» قاعده و نظمی خاص بدهند.
برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان، انعطاف پذیری و توانایی نجات خود در چرخه های قیمت، بسیار مهمتر از پیش بینی قیمت در سه، پنج یا 10 سال آینده است.

قیمت بلندمدت نفت به طور ذاتی غیرقابل پیش بینی است. تنها چیزی که می توان با اطمینان گفت این است که قیمت نفت همچنان پیش بینی کارشناسان را به چالش خواهد کشید.