پست، کهن ترین پل ارتباطی میان ملت ها

بشر از همان ابتدای زندگی در این کره خاکی همیشه در پی ایجاد ارتباط با یکدیگر بوده اند. نخست این ارتباط گیری به وسیله درآوردن صدا و برافروختن آتش میسر می شد اما با تکامل جوامع و شکل گیری زبان گفتاری و نوشتاری، سرعت بخشی به انتقال پیام ها اهمیت یافت. در نتیجه به تدریج چاپار جای پرنده های نامه بر و سپس پست و تلگراف جایگزین روش های پیشین شد.
پست به عنوان یک ابزار ارتباطی به نسبت مدرن میان جوامع، از پیشینه ای بسیار طولانی برخوردار است. کشورها با قراردادن بار مسوولیت نقل و انتقال بسته های خویش بر دوش ماموران پست از انجام دادن سفرهای پر هزینه جلوگیری می کنند. این امر افزون بر صرفه جویی در هزینه و زمان از ایجاد آلودگی هوا و خسارت های جانی جاده ای پیشگیری می کند.
در ایران نیز همانند بیشتر کشورهای جهان، پست از پیشینه ای تاریخی برخوردار است. تاریخچه استفاده از پست در کشورمان به سه هزار سال پیش و زمان حکومت هخامنشیان باز می گردد که این امر پیشتازی کشور را در استفاده از این ابزار نمایان می کند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریج استفاده از شیوه های نوین در پست گسترش یافت و فعالیت های بی شماری در این حوزه ایجاد شد. به گونه ای که اکنون می توان حذف ساختار سنتی پست و به کارگیری فناوری های تازه و متنوع همچون پست پیشتاز، پست مستقیم، سلف سرویس پستی، تحویل هوشمند بسته های پستی، پست تصویری، پست جواب قبول، پست یافته(این سرویس برای برگرداندن مدارک و اسناد یافته شده به صاحبانشان در راستای ارایه تسهیلات و خدمات رفاهی به هموطنان راه اندازی شده است)، صندوق شخصی، پست تلفنی 193، پست اکسپرس، پست خرید، پست رستانت، خرید اینترنتی، پست ویژه، پیک ویژه را از جمله دستاوردهای این اداره بر شمرد. اکنون حوزه پست با تثبیت جایگاه واقعی خود به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی توانسته است همکاری دیگر نهادهای دولتی را به خود جلب کند و ارایه خدمات دولتی را از راه دفترهای پیشخوان انجام دهد.
از آنجا که پست و نقل وانتقال های بسته ای در میان همه کشورهای جهان وجود داشته و دارد، این امر موجب شد تا از سده ها پیش، رایزنی هایی در کشورهای مختلف جهان برای تشکیل نخستین انجمن گسترش همکاری میان کارکنان پست آغاز شود. به دنبال این تلاش ها، سرانجام کشورها با نظارت و همکاری سازمان ملل متحد، با تصویب معاهده برن در 1874 میلادی اتحادیه عمومی پست را تاسیس کردند. اتحادیه جهانی پست دومین سازمان بین المللی جهانی از نطر قدمت و پیشینه محسوب می شود. نام این سازمان به منظور کمک به سازماندهی و بهبود بخشیدن خدمات پستی در سطح بین المللی در 1878 میلادی از «اتحادیه عمومی پست ها» تبدیل به «اتحادیه جهانی پست» تغییر یافت و به این ترتیب از 1969 میلادی 9 اکتبر سالروز تاسیس اتحادیه جهانی پست به عنوان روز جهانی پست نامگذاری شد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی به مناسبت روز جهانی «پست» با «صالح آچاک» مدیر گروه آموزش پست دانشکده علمی- کاربردی پست و مخابرات به گفت وگو پرداخت.
صالح آچاک با اشاره به دلایل نامگذاری روزی به نام پست گفت: پست از نظر تاریخی پیشینه ای بسیار طولانی دارد. در برخی از سندها آمده است که ایرانیان باستان در زمان هخامنشیان بنیانگذار پست بوده اند. در آن دوره بیشتر هدف های نظامی و ارسال گزارش ها و اطلاعاتی از سراسرکشور برای تصمیم گیری حاکمان در ارایه خدمات پستی مدنظر بود. با این حال با گذشت زمان و ایجاد تحول و پیشرفت در جامعه جهانی همراه با انقلاب صنعتی در کشورهای اروپایی، این کشورها به این فکر افتادند که ارتباطات پستی را که تا آن زمان محدود به مسایل داخلی کشورها بود، به صورت بین المللی گسترش دهند. بر این پایه در 1874 میلادی نمایندگان 15 کشور در پاریس فرانسه گرد هم آمدند و اتحادیه جهانی پست را پایه ریزی کردند.
مدیر گروه پست دانشکده علمی کاربردی پست و مخابرات با اشاره به اهداف شکل گیری این سازمان در گذشته و دلایل ادامه فعالیت آن افزود: هدف از تشکیل اتحادیه جهانی، توسعه سرویس های پستی و تلاش در مسیر گسترش همکاری های بین المللی به ویژه در زمینه کمک های فنی به کشورهای مختلف است. اتحادیه جهانی در نظر دارد میان کشورهای مختلف هماهنگی ایجاد و با تصویب مقررات لازم روند دریافت و ارسال کالاها و بسته های پستی را آسان تر کند. ایران نیز پس از گذشت پنج سال از تشکیل اتحادیه جهانی پست در زمان ناصرالدین شاه قاجار و صدراعظمی امیر کبیر عضو این سازمان شد. کشورما از نظر بین المللی پیشینه طولانی در اتحادیه پست دارد. ایران در کنگره های این اتحادیه که هر چهار سال یکبار برگزار می شود، به صورت فعال شرکت می کند به گونه ای که تعامل مناسبی میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه به وجود آمده است.
وی درباره میزان پیشرفت پست در جهان و میزان همپایی ایران با پیشرفت های جهانی اظهار کرد: رویکرد کلی اتحادیه جهانی پست بر پایه سه بعد خدمات فیزیکی، الکترونیکی و مالی شکل گرفته است که همه این آیتم ها از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی نوینی که با توجه به گسترش فناوری ها در این زمینه به وجود آمده اند، تاثیر می پذیرد. در سال های گذشته اقدام های مناسبی در زمینه پیشرفت و توسعه سطح خدمات در ایران انجام شده است. مدیران ارشد شرکت پست از نظر زیرساخت های الکترونیکی و همچنین شبکه حمل و نقل فیزیکی برای پست امکانات مناسبی در نظر گرفته اند، اما از نظر تجهیزات مکانیکی استفاده شده در بارآوری (تجزیه و آماده سازی) مرسوله های پستی که در کشورهای پیشرفته استفاده می شود باید اقدام های اساسی صورت گیرد.
آچاک درباره موانع دستیابی به پیشرفت در زمینه تجهیزات مکانیکی در کشور تصریح کرد: یکی از موانع این پیشرفت، عدم صرفه اقتصادی ناشی از کمبود سرانه ترافیک پستی در جامعه به شمار می رود. بازارخدمات پست بسیار باز و متنوع بوده و هر گروه و صنفی، از پیک های موتوری گرفته تا شرکت های حمل و نقل داخلی و خارجی به راحتی می توانند، وارد حوزه فعالیت های پستی شوند. این امر باعث می شود که سهم بازار شرکت پست محدود شده و در اثر کمبود منابع مالی امکان خرید و استفاده از تکنولوژی های نوین و یا سرمایه گذاری بر روی تحقیق و توسعه داخلی توجیه پذیر نباشد.
یکی دیگر از این موانع، که به نوعی جزو چالش های فراروی دولت در بخش مدیریت کلان کشور محسوب می شود، تغییر برنامه ها و سیاست های شرکت ها و سازمان های دولتی مثل پست در اثر تغییر مدیران عامل، اعضای هیات مدیره و تغییر دولت ها است. بنابراین باید تدابیری اندیشیده شود که برنامه های نوسازی و تحول شرکت پست مطابق با یک برنامه جامع پیش رفته و با تغییر مدیران ارشد، متوقف نگردد.
مدیر گروه پست دانشکده علمی کاربردی پست و مخابرات در پاسخ به این پرسش که آیا می توان با قرار دادن پیک های موتوری و شرکت های حمل و نقل زیر نظر سازمان پست، زمینه های پیشرفت این بخش را فراهم کرد، بیان داشت: خوشبختانه با تصویب قانون تبدیل شرکت پست به شرکت ملی پست، به نوعی تلاش دولت بر ساماندهی فعالان بخش پست شکل گرفته است. در اساسنامه جدید این شرکت تدابیری به این منظور اندیشیده شد که بر پایه آن، هر شخصیت حقوقی بخواهد در حوزه فعالیت های پست فعالیت کند، باید از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی مجوز داشته باشد. این موضوع که فعالان حوزه پست ساماندهی، حیطه فعالیت آنها مشخص شوند و تا حد امکان قانونمند حرکت کنند، می تواند از نظر برآورده کردن نیاز مشتریان در بازار اهمیت پیدا کند. همچنین شرکت ملی پست و اپراتور هایی که در آینده به پست می پیوندند راحت تر می توانند جایگاه خود را در این حوزه پیدا کنند.
او با تاکید بر این موضوع که با روی کار آمدن شبکه های اجتماعی میزان خدمات پست نه تنها کاهش نیافته بلکه نیازهای جدیدی نیز در کنار آنها شکل گرفته است، افزود: ایجاد شبکه های اجتماعی و آسان سازی ارتباطات یک رویداد و تحول جهانی به شمار می رود. در گذشته ارتباطاتی که هم اکنون از راه شبکه های اجتماعی، ایمیل و دیگر نرم افزارها صورت می گرفت، از راه پست انجام می شد. در کنار این موضوع باید دانست که هرچقدر هم که در بحث ارتباطات دیجیتالی پیشرفتی ایجاد شود باز هم توسعه جامعه و رفع نیازهای مردم به شبکه حمل و نقل و ارتباطات فیزیکی متکی است. فناوری های نوین همزمان که می توانند برای خدمات سنتی پست تهدید محسوب شوند، اما فرصت های تازه ای نظیر تجارت الکترونیک، ایجاد و گسترش فروشگاه های اینترنتی و خرید و فروش کالا در فضای مجازی به وجود آورده اند. این فرصت ها جامعه را ناگزیر به استفاده از شبکه ارتباطی و فیزیکی پستی می کند.
باتوجه به اینکه وجود نهادی دولتی برای داشتن پوشش نظارتی و حمایتی فروشگاه های آنلاین ضروری به نظر می رسید، در اساسنامه جدید شرکت ملی پست این وظیفه به پست سپرده شده و به این ترتیب این سازمان می تواند نقش یک همکار معتمد و مکمل برای فروشگاه های اینترنتی ایفا کند. از طرف دیگر شرکت های پستی جهان به سمت ارایه خدمات لجستیک (مدیریت جریان کالا، اطلاعات و یا هر نوع منابع دیگر) گرایش پیدا کرده اند. این خدمات در سه حوزه حمل و نقل، انبارداری و تهیه و تدارک کالا و در نهایت رساندن آن به دست مشتریان صورت می پذیرد. به این معنی که پست مجموعه ای کامل از خدمات، (که به تولیدکنندگان داخلی و خارجی برای حمل و نقل و توزیع کالا کمک می کند) در خدمت مشتری قرار می دهد. پس پیام ها و نامه های شخصی که در گذشته به وسیله پست ارسال و توزیع می شد اکنون جای خود را به نقل و انتقال کالاهای مصرفی مردم جامعه و واحدهای تولیدی بزرگ و کوچک داده و کماکان بازار خدمات پستی در حال توسعه است.
آچاک در ادامه درباره حوزه هایی که در پست هنوز جای پیشرفت دارد، یادآور شد: بخشی که پست ایران در آن فعالیت کمی داشته، موضوع پست مالی است. در بسیاری از کشورهای دنیا این سرویس پستی در نقاط روستایی و کم برخوردار و حتی در شهرها برای نقل و انتقال پول، افتتاح حساب های پس انداز و پرداخت تسهیلات فعالیت می کند. این حوزه نیز می تواند به نوعی در دستور کار قرار گرفته و جایگزین خدماتی شوند که چرخه عمر خود را در پست به پایان رسانده اند.
مدیرگروه پست دانشکده علمی کاربردی پست و مخابرات در پایان به ترسیم آینده صنعت پست پرداخت و توضیح داد: آینده صنعت پست به نوعی با صنعت لجستیک در دنیا گره خورده است. تحقیقات زیادی درباره آینده صنعت لجستیک انجام شد. به عنوان نمونه شرکت DHL (بزرگ ترین شرکت پستی آلمان و زیر مجموعه شرکت دویچه پست است که خدمات لجستیک ارایه می دهد) تحقیقی درباره سناریوهای مختلف در زمینه آینده صنعت لجستیک تا 2050 میلادی انجام داده که درآن کارشناسان و محققان به این نتیجه رسیده اند که با در نظر گرفتن همه شرایط و توسعه فناوری ها، باز هم آینده اقتصادی جهانی متکی بر حمل و نقل فیزیکی و لجستیک خواهد بود. پس آینده شرکت پست بسیار روشن است و به جرات می توان گفت که راه های ارتباطی نوین نه تنها تهدیدی برای پست نیستند بلکه فرصتی برای پیشرفت این صنعت به شمار می روند. پست می تواند یک نقش بی همتا در تجارت الکترونیک، صنایع کوچک و متوسط، شرکت های نوظهور و حتی زنجیره تامین صنایع مادر کشور ایفا کند. افزون بر آن، رویکرد دولت ها به طرف ایجاد و گسترش دولت الکترونیک بوده است و مسوولان درحال فراهم ساختن زمینه های لازم برای تحقق دولت الکترونیک هستند. شرکت ملی پست ایران زیرساخت های الکترونیکی قابل قبولی دارد و می تواند در کل کشور از راه دفاتر آنلاین، خدمات دولت الکترونیک سازمان های دولتی را ارایه دهد. با توجه به همه این عوامل می توان انتظار داشت که آینده شرکت ملی پست ایران درخشان و رو به پیشرفت باشد.