«چهره های معاصر آذربایجان»؛ کتابی برای دیدن و خواندن
«چهره های معاصر آذربایجان»، عنوان کتابی مشتمل بر پرتره چهره های فرهنگی، هنری و اجتماعی خطه آذربایجان به همراه شرح نوشته هایی روایت گونه از «محمد هادیان» است که به دلیل طرز متفاوت هنرمند در ثبت تصاویر و بیوگرافی کوتاه پرتره ها، بارها ارزش تماشا و خواندن را دارد.
کتاب «چهره های معاصر آذربایجان» را استاد «محمدعلی جدید الاسلام» در یکی از حضورهایم در گالری موزه مانندش به من داد؛ هر چند من از انتشار این کتاب خبر داشتم و در کتابفروشی های تبریز چند بار نسخه‌هایی از آن را ورق زده بودم، اما تمرکز بر یکایک صفحات کتاب همراه با خواندن روایت‌های بی غل و غش و عاری از مداهنه و مبالغه گویی های رایج «هادیان» از سوژه‌ها، برایم سیری ناپذیر بود.
پس از گرفتن این هدیه ارزشمند از استاد جدیدالاسلام، ساعت‌ها، غرق در تماشای تصاویر هنری کتاب و خواندن روایت‌های کوتاه، واقع بینانه و جذاب خالق «چهره های معاصر آذربایجان» از شخصیت پرتره‌های به تصویر کشیده شده، شدم و این کتاب را گنجینه‌ای کم مانند از ثبت مصور شخصیت‌های تأثیرگذار در ابعاد فرهنگی، هنری و اجتماعی زندگی مردم دیارم یافتم.
به نظرم آنچه شیرینی تماشا و خواندن کتاب «هادیان» را دوچندان می‌کند، موجزنویسی و کوتاه گویی او از شخصیت و زندگینامه ۶۶ پرتره‌ای است که برای یافتن و تصویربرداری از هر کدام از آنها روزها و بعضاً ماه‌ها وقت گذاشته است؛ هر چند هادیان هیچ جا از دشواری دستیابی به این دردانه‌های اجتماع گله و شکایت نمی‌کند، اما فحوای روایتش از هر کدام، به خوبی مرارت‌های آشنایی با این بزرگان و راه یافتن به محضرشان را به روشنی تمام بازنمایی می‌کند.
در واقع هادیان در کتاب «چهره های معاصر آذربایجان» با نگارش‌های کوتاه و بعضاً یک پاراگرافی از تلاشش برای یافتن چهره مورد نظر و باز کردن فتح باب آشنایی با او، عطش مخاطبش را برای آگاهی از چند و چون زندگی به تصویر کشیده شده مضاعف می‌کند؛ به عنوان نمونه در توضیح عکس مرحوم حجت الاسلام حسنی، امام جمعه ارومیه، می‌نویسد: “به تک عکسی از او راضی بودم. پس از هماهنگی و بازرسی وسایل در معیت یک همراه به منلزش وارد شدیم. طول زمان عکاسی پانزده دقیقه بود”.
در حین مطالعه کتاب هادیان که وجه تصویری اش بر وجه نوشتاری اش می چربد و بدون شک مؤلف عکاسش نیز بیشتر به دنبال تألیف اثری در ژانر عکاسی بوده تا زندگینامه، به این فکر می‌کردم که اگر کسی می‌خواست زندگینامه ۶۶ پرتره جا خوش کرده در «چهره های معاصر آذربایجان» را منتشر کند، چه دشواری‌ها باید تحمل می‌کرد؛ آن گاه به این نتیجه رسیدم که هادیان هم این کار را کرده، یعنی هم پای صحبت سوژه‌هایش نشسته، و هم دلهره ثبت تصویر شخصیت‌های مورد نظرش را به جان خریده است؛ یعنی هم عکاسی کرده و هم نویسندگی.
نکته دیگر درباره کتاب «چهره های آذربایجان» که آن را از آثار مشابه کاملاً متمایز می‌کند، نگاه کلان و گسترده‌تر هادیان به موضوع بوده؛ به این معنا که او هم از استاد «محمدعلی موحد» که شهره عام و خاص است، عکس گرفته و هم از «سوری» اردبیل که تنها میانسالان و کهنسالان اردبیل و علاقه مندان به شعر و شاعری و خوانندگان کتاب‌های مرحوم «عاصم» او را می‌شناسند.
هادیان در خلق کتاب «چهره های معاصر آذربایجان»، سنگ تمام گذاشته و به سراغ بزرگان و زعمای مشهور و گمنام قوم در عرصه‌های مختلف دفاع مقدس، مداحی، هنر، نویسندگی، سیاست و پدیده‌های اجتماعی رفته و در چینش چهره‌های موردنظرش نیز بیشتر بر شدت تأثیرگذاری و مقبولیت عام سوژه‌ها تاکید داشته و نه به بزرگی درجه و مقام آنها؛ نیز از همین روست که در صفحه مربوط به مرحوم «مجید اروانی»، مالک انتشارات «شمس»، که عزلت نشین و کم گوی بود، سنگ تمام گذاشته و روایتی دست اول از لایه‌های درونی شخصیت وی به مخاطب ارائه کرده است: ” دستانی نامرئی در کارند تا کلمه‌ای زاده شود، شعر یا نثر شود؛ دستی پشتیبان نیاز است تا اینها کتاب شوند. حیرت اولیه ام را اصغر فردی {مرحوم} در تهران برانگیخت؛ تا اسمش را آورد، اشک در چشمانش حلقه زد…”.
هر چند هادیان به عنوان خالق «چهره های معاصر آذربایجان»، مقدمه زیبایی برای کتابش نوشته، اما مقدمه مرحوم «هادی شفائیه»، استاد بازنشسته دانشگاه تهران و بنیانگذار تعلیم و تدریس عکاسی آکادمیک در ایران، بر تارک این کتاب، نشان از جایگاه گرانسنگ هادیان در نزد استاد و ارزش کتاب منتشر شده دارد.
کتاب «چهره های معاصر آذربایجان” متشمل بر ۶۶ پرتره سیاه و سفید از چهره‌های نامدار خطه آذربایجان پس از ۵ سال تلاش شبانه روزی و بی وقفه «محمد هادیان» در ۱۴۸ صفحه با حمایت سازمان فرهنگی – هنری شهرداری تبریز در سال ۱۳۹۴ به زیور طبع آراسته شده است.
