چگونه یک «جوان» به «اوباش» تبدیل می شود؟

پایگاه خبری ارک – نیروی انتظامی بارها اقدام به دستگیری اراذل و اوباش در سطح شهرها کرده است اما جولان این افراد در برخی از محله های تهران و تاثیرپذیری برخی از نوجوانان و جوانان از الگوی رفتاری اوباشگری زنگ خطر را برای خانواده ها و کارشناسان مسایل اجتماعی به صدا در آورده است.

در گذر از کوچه پس کوچه های پایتخت با افرادی روبرو می شویم که با خالکوبی نقش های نامفهوم و خط هایی شبیه الفبای شرقی، چند زخم بازمانده از آثار چاقو و قمه در صورت، لباس های خاص و ریش بلند و سبک داعش، سعی دارند خود را از دیگر مردمان شهر متمایز کنند. البته اوباشگری در محله های مختلف تهران با شمایل و تیپ های گوناگون رخ می دهد اما وجه مشترک همه آن ها این است که فرد اوباش با انگشت نما شدن در یک محدوده جغرافیایی، بین گروه های نابهنجار برای خود نامی دست و پا کرده و با عربده کشی و مزاحمت های خیابانی، رعب و وحشت را در دل ساکنان محله های مختلف ایجاد می کند.
اوباشگری و مزاحمت خیابانی معضل جدیدی نیست اما آنچه که این روزها خانواده ها و کارشناسان مسایل اجتماعی را بیشتر از گذشته نگران کرده، روی آوردن برخی از جوانان و نوجوانان به کارهای خلاف عرف و قانون است که زمینه را برای ورود آنها به خرده فرهنگ های اوباشگری و انگشت نما شدن هموار می کند.

*** ضعف نظارت خانواده یا جرم خیز بودن محله؟
خشونت و حس برتری جویی بین برخی از افراد جامعه، در گذشته های دور وجود داشته است اما چرا در شرایط کنونی و در حالی که جامعه و تمام شهروندان آن در سایه قوانین اجتماعی و قضایی زندگی می کنند باز گروهی از نوجوانان و جوانان به تقلید از برخی مجرمان به حرکت هایی خلاف قانون و هنجارهای اجتماعی دست می زنند؟
«مجید ابهری» آسیب شناس در این زمینه با اشاره به سن ویژه نوجوانان و جوانان برای ورود به دنیای متفاوت اوباشگری گفت: اگر بخواهیم به چند مورد از دلایل روی آوردن جوانان و نوجوانان به اوباشگری در برخی از محله ها اشاره کنیم، نخست باید نقش خانواده را در تربیت یک کودک یا نوجوان بررسی کرد زیرا شاکله اصلی شخصیت فرد در خانواده بسته می شود. اگر خانواده نتواند کارکرد خود را در این زمینه به درستی انجام دهد به یقین فرزندان در دوران بلوغ دچار مشکلات فراوان می شوند. یکی دیگر از دلایل روی آوری جوانان و نوجوانان به اوباشگری و حضور در خرده فرهنگ های اوباشگری ضعف مهارت در انتخاب دوست است.
این کارشناس مسایل اجتماعی یکی دیگر از مهمترین دلایل روی آوردن افراد در سنین جوانی و نوجوانی را تخلیه نشدن انرژی های نهفته دانست که موجب می شود فرد برای تخلیه این انرژی به راهکارهای خلاف قانون دست زند. ابهری تاکید کرد: تا زمانی که ما برنامه مناسب برای اوقات فراغت جوانان و نوجوانان نداشته باشیم باید شاهد ظهور اوباشگری در بین جوانان باشیم.
«امان الله قرایی مقدم» برای تبیین گرایش برخی از نوجوانان و جوانان به کارهایِ خلاف قانون و عرف، به نظریه « میدان نیرو» اشاره کرد. وی در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری با بیان اینکه اوباشگری یک خرده فرهنگ است که از دلایل زیادی سرچشمه می گیرد، گفت: ما نمی توانیم برای بروز این مشکل تنها به یک پدیده اشاره کنیم بلکه باید آن را چند بعدی و در گذر زمان بررسی کنیم. اگر بخواهیم برای بررسی این معضل یک نظریه ارایه کنم باید بگویم نظریه میدان نیرو بهترین نظریه برای تبیین این شرایط است زیرا جرم تحت تاثیر نیروهای محیط زندگی فرد ایجاد می شود.
در توضیح نظریه میدان نیرو باید گفت، محل زندگی فرد اعم از خانواده یا محله های کلان شهرها در برخی از مواقع موجب جرم زایی می شود. از این رو محیط زندگی، انگیزه یا مانعی برای ترغیب رفتارهای بهنجار یا نابهنجار در فرد ایجاد می کند.
قرایی مقدم در ادامه تاکید کرد: جرم هیچ گاه ارثی یا فطری نبوده بلکه خرده فرهنگ اوباشگری زمانی ایجاد می شود که فرد در محله های نابسامان زندگی کند و در معاشرت با گروه های همسالان جرم را یاد می گیرد و این خود می تواند آغازی بر اوباشگری باشد.

*** اوباشگری زاییده مشکلات اجتماعی یا فردی؟
«کی. رابرت مرتون» جامعه شناس آمریکایی معتقد است که ناهنجاری اجتماعی زمانی در جامعه شکل می گیرد که بین هدف و راه های دستیابی به هدف هیچ گونه تناسبی وجود نداشته باشد و فرد مجبور است در این شرایط به دنبال راهکار خودساخته باشد.
نشانه هایی از واقعیت این نظریه در مصاحبه های مددکاران و کارشناسان مسایل اجتماعی دیده می شود. قرایی مقدم در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: به عنوان کسی که نزدیک به چهار دهه در حوزه جرم و رفتارهای جرم آمیز مطالعه کرده است، می توانم ادعا کنم بهترین نظریه برای تبیین بحث اوباشگری نظریه رابرت مرتون آمریکایی است که می تواند تا سال های سال مورد استفاده قرار گیرد.
وی با اشاره به مطالعه خود روی مجرمان در زندان رجایی شهر کرج (گوهردشت) گفت: در این بررسی های خود در این زندان متوجه شدم که بسیاری از مجرمان و اوباش دستگیر شده به دنبال راهی برای انتقام محرومیت خود بودند زیرا آنها ادعا کردند که دولت یا نهادهای دولتی هیچ امکاناتی در اختیار آنها قرار نداده و این موجب شده احساس آنها جریحه دار شود و انتقام خود را از دولت بگیرند. البته سخن قرایی مقدم مورد تایید برخی از افراد محله های محروم شهر نبود. در گفت وگویی که پژوهشگر ایرنا به صورت میدانی در اطراف میدان شوش با برخی از ساکنان این محله داشت شماری از ساکنان این محله این انگاره را رد کردند. برخی از آنها ادعا کردند که افراد مختلف که دست به مزاحمت و عربده کشی می زنند شاید در این محله پرورش یافته اند ولی محرومیت محله فقط بهانه ای برای آن ها است و این خود موجب بدنامی برخی از محله های پایین شهر می شود.
در این محله فردی که خود را «احسان» و 25 ساله معرفی کرد، گفت: اگر قرار است محرومیت مناطق مختلف باعث جرم زایی شود، پس چرا شخصیت های بزرگی که از محله های محروم برخاسته و در زمینه های مختلف پیشرفت کرده اند مجرم نشده اند؟
با توجه به این سخنان این انگاره نیز مطرح است که نمی توان اوباشگری و شرارت برخی از افراد را تنها به حساب محرومیت های رفاهی و اجتماعی محله ها گذاشت. برخی از اندیشمندان حوزه های رفتارشناسی معتقدند که تیپ شخصیتی برخی از افراد مجرم موجب شده تا آن ها برای حضور در خرده فرهنگ های جرم زای جامعه تمایل داشته باشند.
براساس تقسیم بندی گونه های شخصیتی که «جورجیوف» دانشمند روسی مطرح کرد و بعدها روانشناسان دیگر مانند «نارن جو» وارد پژوهش های روانشناسی ساختند، گونه چالشگر یا قدرت طلب شامل افرادی می شود که به دنبال قدرت و تسلط بر دیگران از راه های گوناگون هستند.
قرایی مقدم با رد نظریه جرم آمیز بودن شخصیت افراد گفت: اینکه جرم ارثی یا فطری باشد کاملا بحث حاشیه ای است. نگاهی به نظریه اندیشمندان بزرگی مانند «ادوین ساترلند» نشان می دهد که جرم فطری نیست بلکه زاییده محیط اجتماعی و محصول یادگیری فرد است که در برخورد با خانواده و گروه همسالان ایجاد می شود.

*** مردم چه می گویند
منش پهلوانی هر چند که در گذشته ها وجود داشته و لوطی محله ها اغلب افراد قابل اعتماد بودند اما امروز برخلاف گذشته برخی از مجرمان با ایجاد مزاحمت و زورگیری به دنبال گسترش خرده فرهنگ اوباشگری در محله هایی از تهران یا دیگر کلانشهرها هستند.
در بررسی های میدانی، پیرمرد 75 ساله ای در خیابان کارون به پژوهشگر ایرنا گفت: برخی از جوانان با رسیدن به یک سن خاص و با جمع کردن تعدادی از دوستان سعی دارند هنر عربده کشی و زورگیری خود را در معرض دید مردم قرار دهند غافل از اینکه قانون امروز هیچ اجازه ای به گردنکشان و ماجراجویان نخواهد داد. وی در بیان دلیل روی آوردن این افراد به خشونت و عربده کشی گفت: بسیاری از این افراد حس خود برتربینی دارند و با این کار می خواهند خود را به گروه همسالان یا برخی از رقیبان در محله ها تحمیل کنند.
برای بررسی بیشتر ریشه های اوباشگری و شرارت برخی از افراد در سطح شهر، پژوهشگر ایرنا به خیابان «قصرالدشت» در محدوده بزرگراه شهید نواب صفوی رفت؛ جایی که ساکنان آن چهاردهم مرداد ماه امسال شاهد دستگیری یک از بدنام ترین شرور های محله به نام «مهرداد لجن» بودند.
مردم این محله که به نظر می رسد از اقدام نیروی انتظامی در دستگیری شرور محله بسیار خشنود هستند در توضیح علت روی آوردن برخی از افراد به اوباشگری و شرارت حرف های زیادی برای گفتن داشتند. یکی از تاثیر داروهای نیروزا گفت که باعث می شود جوانان و نوجوانان غرور کاذب پیدا کنند و دیگری اظهار کرد که برخی هنوز در گذشته های دور مانده اند و فکر می کنند می شود با اوباشگری و عربده کشی برای خود در محل نامی دست و پا کنند، فارغ از آنکه در دنیا امروز دیگر توانایی و شایستگی بر مبنای زور نیست بلکه توانایی و شایستگی افراد بر حسب فضیلت هایی چون دانش و تحصیلات است.

*** سخن پایانی
در سال های گذشته هر چند که طرح های ضربتی فراوانی در جهت جمع آوری اوباش محله های مختلف اجرا شده است اما آزاد بودن برخی از مجرمان و مزاحمت های گاه و بیگاه این افراد در برخی از محله ها موجب شده مردم از اوباشگری وحشت کنند.
قشرهای نوجوان و جوان به خاطر شرایط خاص سنی بیشتر از دیگر قشرهای جامعه ممکن است زیر تاثیر رفتار، گفتار و منش اوباش قرار گیرند و آنان را به عنوان گروه مرجع خود برگزینند. به گفته ابهری گروه های سنی جوانان و نوجوانان علاقه دارند از رفتار افراد مختلف رفتاری الگو برداری کنند. در این زمینه باید خانواده ها و مراکز تربیتی با معرفی الگوهای مناسب به فرزندان، اقدام به کاهش پدیده اوباشگری در بین نسل جوان جامعه کمک کنند.
براساس تعریفِ فرهنگ واژگان علوم اجتماعی، گروه مرجع گروهی است فرد در سنجش ارزش خود با دیگران آن را مورد همسنجی قرار می دهد یا به عبارت دیگر فرد در قضاوت و در اعمال خود از آن الهام گرفته و آنرا مبنای داوری قرار می دهد.
یکی از مهمترین شعارهایی که در زمینه سلامت اجتماعی و روانی فرد و جامعه مطرح است شعار «پیشگیری بهتر از درمان» است. برای رسیدن به جامعه ای پویا و سالم، فارغ از مشکلات و معضل های اجتماعی بهتر است قبل از هر اقدام قضایی، زمینه های مناسب برای پرورش انسان های سالم در جامعه فراهم شود. فرهنگ سازی بر مبنای ارزش های اخلاقی و دینی جامعه از طریق رسانه ها، مراکز آموزشی و انجمن های مردم نهاد در سنین پایین یکی از مهمترین راهکارهای بازدارنده برای پیشگیری از ورود نوجوانان و جوانان به خرده فرهنگ های جرم زا است.