بودجه یک دانشگاه آمریکا سه برابر بودجه وزارت علوم است
خبرگزاری ارک – سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به رتبه جهانی 154 ایران در میزان استناد به مقالات گفت: در حالی که بودجه یک دانشگاه در آمریکا سه برابر بودجه وزارت علوم است، علی‌رغم رشد کمی مقالات در کشور، نمی‌توان انتظار تولید علم کیفی را با این بودجه پژوهشی داشت.
دکترمحمد رعایایی‌اردکانی در گفت‌وگو با خبرنگار پژوهشی ایسنا منطقه خوزستان با اشاره به کاهش شتاب تولید علم در کشور، تفاوت فاحش بودجه پژوهشی در کشورهای صنعتی پیشرفته با کشورمان را یادآور شد و گفت: با وجود رتبه شانزدهم تولید علم در جهان در سال ۲۰۱۴ اما در میزان استناد به مقالات، در رتبه ۱۵۴ دنیا هستیم که نشان می‌دهد در تولید علم رشد کمی داشته‌ایم اما رشد کیفی نکرده‌ایم.
وی ضمن مقایسه بودجه پژوهشی برخی کشورها با کشورمان و ارائه آماری از وضعیت کمی و کیفی تولید علم در کشور و این دانشگاه، “نوع نگاه به پژوهش در کشورهای پیشرفته و صنعتی” و “بودجه‌گذاری و مدیریت صحیح در آموزش عالی” را از ویژگی‌های متمایز این کشورها در سرمایه‌گذاری در علم دانست و تصریح کرد: با چنین وضعیتی باید انتظار داشته باشیم که این کشورها همیشه در خط مقدم تولید علم جهان باشند.
وی با بیان این‌که در ارتباط با افت شتاب تولید علم بهتر است در ابتدا وضعیت خود را نسبت به دیگر کشورها بررسی کرده و یک مقایسه بودجهای در زمینه پژوهش داشته باشیم و سپس ببینیم که رشد علمی چه تعریفی دارد و وضعیت آن در کشور چگونه بوده‌است، اظهار کرد: کشوری مانند آلمان با حدود 80 میلیون نفر جمعیت و درآمدی نزدیک به سه هزار و 500 میلیارد دلار، در سال ۲۰۱۴ بین سه تا 3.5 درصد از تولید ناخالص ملی خود را به پژوهش تخصیص داده‌است؛ سهم بودجه تخصیص‌یافته به پژوهش از تولید ناخالص ملی در فرانسه نیز با جمعیتی نزدیک به 65 میلیون نفر و درآمد 2 هزار و 500 میلیارد دلاری در همان سال همین میزان است.
سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: در کشورهایی مانند مالزی با 30 میلیون نفر جمعیت و درآمدی بالغ بر 300 میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱، 1.1 درصد از تولید ناخالص ملی به پژوهش اختصاص یافته‌است و ترکیه نیز با جمعیت مشابه ما (حدود 77 میلیون نفر) و درآمد 800 میلیارد دلاری در سال ۲۰۱۱، حدود یک درصد از تولید ناخالص ملی خود را در پژوهش هزینه کرده‌است.
رعایایی‌اردکانی تصریح کرد: در کشور ما سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی کمتر از نیم درصد و نصف بودجه پژوهشی است که حتی کشوری مانند مالزی هزینه میکند؛ حال آن‌که کشورهایی مانند آلمان، فرانسه، سوئد و فنلاند حدود سه تا 3.5 درصد تولید ناخالص ملی خود را صرف پژوهش میکنند.
بودجه یک دانشگاه آمریکا، سه برابر کل بودجه وزارت علوم
وی با بیان این‌که در اثر این نوع بودجه‌گذاری و مدیریت صحیح باید انتظار داشته باشیم این کشورها همواره در خط مقدم تولید علم جهان باشند، با ذکر مثالی دیگر به مقایسه بودجه کلی وزارت علوم با دانشگاه هاروارد آمریکا پرداخت و خاطرنشان کرد: بودجه دانشگاه هاروارد سالانه 4.2 میلیارد دلار است درحالی‌که کل بودجه وزارت علوم چهار هزار و 500 میلیارد تومان است و این نشان می‌دهد که تنها بودجه یک دانشگاه آمریکا سه برابر بودجه وزارت علوم ما است؛ باید ببینیم سرمایه‌گذاری ما در علم چگونه بوده‌است و چه انتظاری داریم.
رعایایی‌اردکانی به آمار تولید مقاله در کشور اشاره و تصریح کرد: از سوی دیگر ایران در سال ۲۰۱۲ تنها ازلحاظ تولید مقاله رتبه ۱۷ تولید علم جهان را کسب کردیم که این رتبه در سال‌های ۲۰۱۳ و 2014 به‌ترتیب به ۱۸ و ۱۶ تغییر کرده است؛ بنابراین از نظر تولید مقاله چندان مشکلی نداریم اما از نظر تعداد استناد یا رجوع به مقالات و مدارک به‌عنوان شاخص کیفی علم، در رتبه ۱۵۴ دنیا هستیم که نشان می‌دهد رشد کمی داشته‌ایم اما رشد کیفی نکرده‌ایم.
سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز خاطرنشان کرد: البته باید توجه داشت افت شتاب تولید علم یکباره رخ نمی‌دهد و قطعا این افت محصول شرایط چند سال گذشته است که اکنون خود را نشان داده است. کاهش رشد تولید علم به این معنا است که در سال‌های قبل حجم کارهای پژوهشی کاهش یافته‌است زیرا نتایج و خروجی پژوهش‌ها معمولأ در یک بازه زمانی یک تا چندساله به‌صورت مقاله چاپ میشود؛ علم این‌گونه نیست که بگوییم همین الآن تعداد مقالات افت کرده‌است.
سیستم متفاوت تأمین منابع پژوهشی در کشورهای دیگر
رعایایی‌اردکانی در پاسخ به این‌که آیا بودجه‌های اختصاص‌یافته به پژوهش در کشورهای مختلف اغلب از منابع دولتی است، گفت: البته سیستم این کشورها و دانشگاههای خارج کشور متفاوت است و نمی‌شود گفت که همه بودجه دولتی است زیرا بودجه آن‌ها از منابع مختلف تأمین میشود؛ بخشی از بودجه را دولت کمک میکند و بخشی از طریق صنعت، پروژههای تحقیقاتی و حتی کمک اشخاص و بخش خصوصی تأمین میشود.
وی افزود: یک نمونه آن همین دانشگاه هاروارد است که برای پنج سال اخیر پیش‌بینی جذب شش میلیارد دلار تنها از محل کمک فارغ‌التحصیلان خود داشته‌است و آخرین فارغ‌التحصیل آن که 400 میلیون دلار به دانشگاه کمک کرده‌بود یکی از کارآفرینان معروف آمریکا بود؛ جالب است هنوز که زمان زیادی تا پایان پنج سال پیش‌بینی شده باقی مانده، پنج میلیارد دلار جذب کرده‌است که نشان می‌دهد زمینه فعالیت‌های این‌چنینی در آنجا وجود دارد اما اگر دانشگاه شهید چمران اعلام کند آماده پذیرش کمک‌های مردمی یا خیرین است، ممکن است واقعاً هیچ پاسخی دریافت نکند.
سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: اکثر وزرای خارجه آمریکا یا کارآفرینان قوی و سرمایه‌داران مطرح این کشور، فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد هستند؛ درحالی‌که جذب دانشجوی رشته مدیریت در این دانشگاه از آغاز تاکنون شاید کمتر از 40 نفر بوده‌است و این نشان می‌دهد آن‌ها برای پرورش و تربیت افراد مبتکر و خلاق مطابق یک برنامه دقیق و به‌طور محدود عمل میکنند.
برای گرفتن یک پروژه هم باید جاهای مختلف چانه‌زنی کنیم
رعایایی‌اردکانی خاطرنشان کرد: البته دولت هم باید کمک کند؛ به‌طور مثال در کشورهایی مانند مالزی و ترکیه همه منابع دولتی است. در کشورهای خاورمیانه غالبأ قسمت اعظم بودجه را دولت تأمین میکند اما کشورهای صنعتی و پیشرفته اروپا با توجه به فراهم‌بودن زمینه فعالیت پژوهشی در صنعت، کشاورزی، تجارت و خدمات و وجود یک ارتباط بسیار قوی، تنگاتنگ و غیر گسستنی میان صنعت و دانشگاه، میتوانند از محل‌های مختلف برای امر پژوهش جذب منابع کنند و اصلاً پیشرفت آن‌ها مدیون همین ارتباط است اما ما باید برای گرفتن یک پروژه جاهای مختلف چانه‌زنی کنیم درصورتی‌که در آن کشورها از دانشگاه التماس میکنند که پروژه‌هایشان را انجام دهند.
وی ادامه داد: به‌طور مثال باید با منطقه آزاد اروند چندین جلسه با حضور کل اعضای هیأت رییسه و حوزه پژوهشی برگزار کنیم تا یک پروژه آن‌ها به دانشگاه واگذار شود؛ باوجود همه این رایزنی‌ها هنوز در حال اخذ موافقت‌های لازم برای محول کردن پروژه طرح جامع آموزشی و فرهنگی منطقه آزاد اروند به دانشگاه هستیم و هنوز معلوم نیست این پروژه به دانشگاه واگذار شود. همین‌طور دو سال است که با شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب برای اخذ یک پروژه در حال مذاکره هستیم؛ ولی هنوز موفق به انعقاد قرارداد نشده‌ایم زیرا چندان مایل نیستند در زمینه کاری آن‌ها وارد شویم.
سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز اظهارکرد: با شهرداری اهواز نیز رایزنی بسیاری انجام شد که البته در این مورد خوشبختانه موفق شدیم پروژه طرح جامع پنج‌ساله شهر اهواز را برای دانشگاه اخذ کنیم. درواقع برای انجام چنین کارها و برنامه‌هایی باید زمینه آن‌ها در جامعه وجود داشته باشد؛ یک طرف قضیه دانشگاه است که باید اعلام آمادگی کند اما از طرف دیگر سازمانها، صنایع و دستگاه‌های اجرایی هم باید تمایل به این ارتباط داشته باشند.
رشد 10 درصدی تعداد مقالات ISI دانشگاه در سال 93
رعایایی‌اردکانی در ادامه به ارائه آماری از وضعیت پژوهش و تولید علم در دانشگاه شهید چمران پرداخت و اظهار کرد: تعداد مقالات ISI دانشگاه در سال ۹۳ نسبت به ۹۲، ۱۰ درصد رشد داشته‌است؛ همچنین در سال 93 مبلغ قراردادهای تحقیقاتی دانشگاه با دستگاه‌های اجرایی و سازمانها نیز با رشد ۱۹ درصدی از 3.8 میلیارد تومان در سال ۹۲ به 4.5 میلیارد تومان افزایش یافت؛ شرکت اساتید در اجلاس‌های بینالمللی نیز از هفت مورد در سال ۹۲ به ۱۶ مورد در سال ۹۳ رسید که ۱۲۰ درصد رشد را نشان می‌دهد.
وی افزود: در سال ۹۳ درآمد دانشگاه از محل ارائه خدمات آزمایشگاهی به افراد حقیقی و سازمانهای برون‌دانشگاهی از 120 میلیون تومان در سال ۹۲ به 800 میلیون تومان افزایش یافت که حدود ۵۶۰ درصد رشد داشته‌است؛ تعداد دانلود مقالات در دانشگاه نیز در سال ۹۳ با رشد حدود ۳۱۳ درصدی نسبت به سال ۹۲، به 387 هزار مقاله و مدرک علمی رسید. در بخش خرید تجهیزات نیز در سال 93 نسبت به 92 با رشد ۲۰ درصدی 670 میلیون تومان هزینه شد.
راه‌اندازی کلینیک صنعت برای ارتباط با صنایع کوچک
سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان این‌که سعی کردیم فشار فوق‌العاده‌ای به بودجه وارد و آن را به سمت کارهای تحقیقاتی هدایت کنیم، اظهار کرد: درصد بودجه اختصاص‌یافته به فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه رشد خوبی داشته‌است؛ در سال ۹۴ نیز 1.3 میلیارد تومان صرف خرید تجهیزات شد که نسبت به سال گذشته ۹۵ درصد رشد نشان می‌دهد؛ همچنین امسال بودجه کتاب ۹۵ درصد افزایش یافت و ازلحاظ خرید کتاب نسبت به سال گذشته ۹۵ درصد رشد داشتیم.
رعایایی‌اردکانی با اشاره به دیگر اقدامات دانشگاه در حوزه پژوهش تصریح کرد: از جمله کارهایی که برای ارتباط با صنعت و تقاضامحورشدن تحقیقات انجام شد، ایجاد کلینیک صنعت با همکاری شرکت شهرک‌های صنعتی استان است تا ارتباط دانشگاه و صنایع کوچک افزایش یابد؛ همچنین با همکاری شهرداری اهواز و استانداری، مرکز تحقیقات مطالعات شهری راه‌اندازی شد که حدود سه ماه از آغاز فعالیت آن می‌گذرد. فعال‌سازی پژوهشکده آب و انرژی دانشگاه با همکاری سازمان آب و برق که این مرکز کاملاً غیرفعال شده‌بود، از دیگر اقدامات دانشگاه در این بخش است.
وی با تشریح فعالیت‌های دانشگاه در حوزه بین‌الملل به برگزاری دو سمینار بینالمللی “ریزگردها” و “مهندسی رودخانه” در سال جاری اشاره و اظهارکرد: در زمینه همکاری‌های بینالمللی نیز دانشگاه دارای چندین قرارداد با دانشگاههای خارجی است؛ در این خصوص یک تفاهم‌نامه همکاری با دانشگاه لئوبن اتریش به‌صورت حضوری امضا شد و چندین تفاهم‌نامه که قبلاً منعقد اما غیرفعال شده بود، مانند تفاهم‌نامه‌هایی که با دانشگاه کپنهاک دانمارک، کشور ایتالیا و یکی از دانشگاههای صنعتی آلمان امضا شده‌بود، نیز در حال فعال‌شدن است.
سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: اخیراً نیز تفاهم‌نامه‌ای با یکی از دانشگاههای علوم پایه در دست امضا است که البته از سوی آن‌ها امضاشده و ما هم منتظر صدور مجوز از وزارت علوم هستیم؛ بنابراین در زمینه فعالیت‌های بینالمللی اقدامات خوبی در دانشگاه انجام شده و در حال انجام است.
برنامه کلان دانشگاه برای ریزگردها و اخذ محوریت تحقیقاتی در کشور
وی درباره برنامههای دانشگاه برای حضور در پروژههای کلان تحقیقاتی در سطح کشور به‌ویژه در موضوع ریزگردها، بیان کرد: سعی کردیم موضوع ریزگردها با محوریت دانشگاه شهید چمران در حوزه تحقیقاتی و پژوهشی در سطح کشور پیگیری شود و دانشگاههای استان نیز در این زمینه دخیل باشند و البته از دانشگاههای خارج استان نیز استفاده شود که این تلاشها تاکنون به تشکیل یک کمیته منتهی شده‌است؛ اولین اقدام این کمیته برگزاری سمینار بینالمللی ریزگردها خواهد بود و پس‌ازآن پیگیری برای اخذ محوریت انجام پروژههای مرتبط با ریزگردها انجام میشود.
سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان این‌که در این خصوص هماهنگیهایی با سازمان حفاظت محیط‌زیست و استانداری انجام و کمیته استانی مقابله با ریزگردها نیز با همکاری دانشگاههای استان و سازمانهای درگیر مانند محیط‌زیست تشکیل شده‌است، گفت: جلسات این کمیته به‌طور مرتب برگزار میشود و سیمنار ریزگردها نیز عملیاتی و همه مقدمات لازم برای برگزاری آن انجام شده‌است که این اولین اقدام این کمیته خواهد بود.
تشکیل ستاد ریزگردها در سازمان محیط‌زیست به پیشنهاد دانشگاه شهید چمران
سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز درباره همکاری با ستاد ریزگردهای سازمان حفاظت محیط‌زیست، با بیان این‌که شاکله این ستاد به پیشنهاد معاونت پژوهشی دانشگاه تشکیل شده و اکنون هم فعال است، خاطرنشان کرد: البته بودجه این ستاد در اختیار سازمانهای دیگر است و ما تنها میتوانیم با تعامل مؤثر این سازمانها را به همکاری بودجهای راغب کنیم؛ برای برگزاری سمینار ریزگردها از نظر علمی و تأمین فضا و مکان مشکلی وجود ندارد ولی از نظر بودجه با مشکل مواجه هستیم؛ بااین‌وجود اگر حتی سازمانهای مسؤول بودجهای اختصاص ندهند این سمینار را برگزار میکنیم اما مسائل پژوهشی بعدی آن مسکوت میماند.
اولین مرکز ریزگردهای کشور به‌دلیل انجام‌نشدن تعهدات بودجهای سازمانها غیرفعال است
رعایایی‌اردکانی با یادآوری این‌که اولین مرکز تحقیقات ریزگردها کشور در دانشگاه شهید چمران تأسیس شد اما با توجه به آن‌که سازمانهای مسئول به تعهدات بودجهای خود عمل نکردند در چند سال گذشته تقریباً غیرفعال ماند، خاطرنشان کرد: هماکنون در حال پیگیری هستیم که در صورت تأمین بودجه، بتوانیم این مرکز را فعال کنیم تا حداقل پژوهشهایی در خصوص منشأ و زمینه بروز پدیده ریزگردها و راهکارهای عملیاتی پیشگیری از آن انجام شود؛ البته اجرای راهکارها بر عهده سازمانهای ذی‌ربط مانند محیط‌زیست، استانداری، شرکت نفت و وزارت نیرو است.
سمینار بینالمللی ریزگردها تجمیع اطلاعات برای یافتن راهکار اجرایی است
وی با بیان این‌که سمینار ریزگردها به‌صورت مشترک با همکاری دیگر دانشگاههای استان برگزار میشود و این دانشگاهها در زمینه علمی، اجرایی و بودجهای با دانشگاه شهید چمران برای برگزاری این سمینار همکاری میکنند، تصریح کرد: البته بودجه در اختیار سازمانهای غیردانشگاهی است که باید به طریقی جذب شود اما در مجموع سمینارها اغلب جمعآوری اطلاعات گذشته است؛ به‌طور مثال کشورهایی مانند چین، کشورهای عربی حاشیه خلیجفارس و بعضی مناطق آمریکا نیز گرفتار چنین پدیدهای هستند و این سمینار کارهای پژوهشی مختلف را که در سراسر دنیا انجام شده‌است، تجمیع و اطلاعات و تجربیات گذشته را گردآوری میکند که راهکارهای اساسی از آن نتیجه میشود.
سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز اظهار کرد: این سمینار در خصوص ارائه راهکار مقابله با ریزگردها به‌ویژه اگر به‌صورت بینالمللی جدی برگزار شود، میتواند بسیار کمک‌کننده باشد؛ کشورهایی که در این زمینه کار بسیاری انجام دادند و سابقه مطالعات طولانی در حوزه ریزگردها دارند میتوانند با انتقال تجربیات خود به ما کمک کنند اما اجرای آن بر عهده سازمانهای اجرایی است.
پیگیری مشارکت‌دادن دانشگاه در تحقیقات مخازن نفتی
رعایایی اردکانی در خصوص پیگیریهای دانشگاه برای قرارگرفتن در فهرست دانشگاههای همکار وزارت نفت در پروژه تحقیقات مخازن نفتی نیز با بیان این‌که در داستان واگذاری تحقیقات نفت به هشت دانشگاه کشور و محروم شدن دانشگاه شهید چمران، مراتب اعتراض خود را به وزارتخانههای علوم، نفت و همچنین نمایندگان مجلس به‌صورت کتبی و شفاهی اعلام کردیم، گفت: همچنین چندین جلسه با معاون پژوهشی وزارت نفت و رئیس شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب برگزار و توان علمی و پژوهشی دانشگاه و پروژههای انجام‌شده در حوزه نفت را در این جلسات برای مسئولان تشریح کردیم؛ آن‌ها قول مساعد دادند که 6 ماه بعد در این قرارداد تجدیدنظر شود و دانشگاه شهید چمران نیز در فهرست قرار گیرد که هنوز عملیاتی نشده‌است و پیگیریهای دانشگاه همچنان تا حصول نتیجه ادامه دارد.
وی با اشاره به دلیل مطرح‌شده از سوی مسئولان برای محروم کردن دانشگاه از امکان حضور در این تحقیقات که “رشتههای نفت در دانشگاه شهید چمران وجود ندارد”، تصریح کرد: برای مسئولان توضیح داده شد که علت دایرنشدن رشتههای حوزه نفت در دانشگاه، موازی بودن با فعالیت دانشگاه صنعت نفت و جلوگیری از تضعیف این دانشگاه بوده اما اگر این بهانه از سوی مسئولان ادامه یابد به‌سرعت رشتههای نفت را در دانشگاه دایر میکنیم.
حذف دانشگاه از مطالعات علاجبخشی سد گتوند
رعایایی‌اردکانی در خصوص علت حذف دانشگاه شهید چمران از مطالعات علاجبخشی سد گتوند نیز یادآور شد: همان ابتدای کار آقای جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور به‌صراحت بیان کرده بود که دانشگاه شهید چمران به‌عنوان محور تحقیقات پیشگیری از شوری آب سد گتوند تعیین شود اما پس از چندی متوجه شدیم محوریت این مطالعات به دانشگاه تهران واگذار شده‌است و دانشگاه شهید چمران به‌عنوان مهمان به جلسات این پروژه دعوت میشد؛ در حال حاضر یکی از اساتید دانشگاه که سال‌ها در حوزه مطالعات آب و سد کار کرده‌است و در این زمینه از تجربیات ارزندهای برخوردار است، در این جلسات شرکت میکند اما متأسفانه طرح پژوهشی را به دانشگاه تهران واگذار کردند و دانشگاه شهید چمران به‌صورت فرعی و مهمان در این طرح مشارکت دارد.
وی با اشاره به اعلام چندین اعتراض از سوی اساتید دانشگاه به معاونت برنامه‌وبودجه ریاست‌جمهوری، افزود: موضوع واگذاری این طرح پژوهشی باید از سوی آقای نوبخت لحاظ میشد و بنا به نظر معاون اول رئیس‌جمهور نیز باید دانشگاه شهید چمران به‌عنوان محوریت انجام این مطالعات انتخاب میشد اما متأسفانه این طرح به تهران محول شد و پیشرفت کار هم چندان مشخص نیست؛ باوجود حضور نماینده دانشگاه در جلسات این پروژه، هنوز این مطالعات به راهکار جدی برای پیشگیری از شوری آب نرسیده است.
