« مذهب »، اصلی‌ترین انگیزه‌ی سفر
خبرگزاری ارک – رئیس مرکز گردشگری علمی – فرهنگی دانشجویان ایران معتقد است، گردشگری مذهبی عامل مهمی در گفت‌و‌گوی فرهنگ و تمدن‌ها و موجب تقویت ارتباطات فرهنگی میان ملت‌هاست. همان‌طور که از نظر سازمان جهانی گردشگری، مذهب به عنوان یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های سفر شناخته شده است.
گردشگری مذهبی را یکی از شاخصه‌ها‌ی مهم گردشگری می‌داند که سهم قابل توجهی از فعالیت‌های گردشگری را به خود اختصاص داده است و از طریق آن با توجه به مقاصد افراد، اشکال مختلفی از گردشگری مذهبی شکل می‌گیرد.
وی گردشگری مذهبی را مسافرت زائران به اماکن مهم مذهبی تعبیر می‌کند و با تاکید بر این نکته که این نوع از زائران غالباً خواهان برخورداری از امکانات و خدمات گردشگری هستند، می‌گوید: زیارت آرامگاه‌های امامزادگان، بقاع متبرکه، کلیساها، کنیسه‌ها، آتشکده‌ها و معابد گوناگون در سراسر جهان انگیزه سفر مذهبی مردم به شمار می‌رود. چنین اماکنی گاه خود به عنوان عنصر اصلی جذب گردشگر به یک مقصد عمل می‌کنند و گردشگری در مقصد موردنظر حول همین جاذبه شکل گرفته است و گاه جاذبه‌ها‌یی در مجموعه‌ای از عناصر جذب‌کننده گردشگر به یک مقصد هستند.
* زیارت واژه‌ای ویژه‌ی غرب
او واژه‌ی زیارت را ویژه‌ی غرب می‌داند و اظهار می‌کند: با این وجود پدیده‌ای که آن را ترسیم می‌کند، جنبه‌ی جهانی دارد و واقعیتی از یک مردم‌شناسی مذهبی است که به هیچ‌وجه به مذهبی که به طور نمادین ایجاد شده باشد، بستگی ندارد. امّا مقتضیات دیگری مانند برخورد و مشارکت در امور مذهبی مقدس گروه‌های انسانی که با حضوری باطنی و صمیمانه به زیارت می‌روند، دارد.
این مدرس دانشگاه علم و فرهنگ، گردشگر مذهبی را یک نوع گردشگری فرهنگی می‌داند که برای زیارت اماکن، آثار، یادمان‌های مذهبی، انجام اعمال مذهبی و دینی، ترویج و آموزش و گذران اوقات فراغت به مکان‌ها و مراکز مذهبی جهان سفر می‌کنند.
* گردشگری زیارتی، زیرمجموعه‌ای از گردشگری مذهبی
رئیس مرکز گردشگری علمی – فرهنگی دانشجویان ایران با تاکید بر این‌که در این زمینه با دو دسته‌ی مختلف از گردشگران رو‌به‌رو هستیم، توضیح می‌دهد: دسته اول کسانی هستند که از اماکن مقدس دین خود بازدید می‌کنند، مانند مسلمانانی که به زیارت اماکن مقدسی چون کعبه، عتبات عالیات یا سایر اماکن متبرکه می‌روند و دسته دوم کسانی که از اماکن مقدس سایر ادیان دیدن می‌کنند. در این زمینه افراد زیادی وجود دارند که مسیحی نیستند اما از کلیساهای نقاط مختلف بازدید می‌کنند، یا مسیحیانی که به دیدن معابد بودایی‌ها یا سایر ادیان می‌روند.
وی گردشگری مذهبی و زیارتی را دو مقوله‌ی جدا از با تعارف خاص خود می‌داند و می‌افزاید: با این وجود گاه به اشتباه در جای یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع گردشگری زیارتی زیر مجموعه‌ای از گردشگری مذهبی است.
یعقوب‌زاده، گردشگری مذهبی را یکی از رایج‌ترین اشکال گردشگری در سراسر جهان می‌داند و می‌گوید: سابقه این نوع از گردشگری به قرون و اعصار گذشته برمی‌گردد. مانند مدارک مستند تاریخی موجود از تمدن‌های عظیم میان رودان (بین‌النهرین) و مصر و نیز آثار به جامانده از روزگاران پیش ازتاریخ، حکایت از سفرهای مذهبی هزاران نفر ازانسان‌ها ازدیرباز دارد.
وی درباره‌ی خصوصیات گردشگران مذهبی نیز اظهار می‌کند: این نوع از گردشگران به عنوان اولین شاخه از گردشگران آرام و بی‌آزار به حساب می‌آیند و تلاش می‌کنند در امکانات طبیعی موجود صرفه‌جویی کنند. این افراد همچنین بیشترین هزینه را در رسیدن به اهداف خود صرف می‌کنند. از سوی دیگر برای این گونه گردشگران بُعد سفر اهمیت چندانی ندارد. به بهداشت زیاد اهمیت می‌دهند و بااعتماد و کم‌ادعا هستند. پول بیشتری نسبت به دیگر گردشگران خرج می‌کنند وسوغات بیشتری نیز می‌خرند.
او سفرهایی که مایه‌ی مذهبی دارند، را قرار گرفته روی طیفی گسترده می‌داند که در یک سر طیف، مکان‌های مقدس بخش بزرگی از مردم یک ناحیه را جذب می‌کنند، مانند کلیساهای بزرگ اروپا که دارای جلال و شکوه یا زیبایی هستند و مورد تحسین مسیحیان قرار می‌گیرند و در سر دیگر طیف کسانی هستند که به این مکان‌ها روی می‌آورند و می‌خواهند شفا بگیرند. در این میان می‌توان از «لوردز» در فرانسه به عنوان یکی از مکان‌هایی نام برد که مردم در روزهای آخر هفته به آنجا می‌روند.
وی همچنین در تقسیم‌بندی انواع گردشگری مذهبی با بیان این که انواع گردشگری مذهبی را می‌توان از ابعاد و جنبه‌های مختلفی تقسیم‌بندی و بررسی کرد، توضیح می‌دهد: طول مدت اقامت گردشگران مذهبی در دو دوره‌ی کوتاه‌مدت و بلندمدت، انگیزه‌ها و اهداف سفر که عموما در اسلام به دو دسته سفرهای عبادی و زیارتی و سفرهای تبلیغی تقسیم می‌شود و شکل سفر در قالب اشکال سازمان‌نیافته به صورت انفرادی و اشکال سازمان‌یافته گردشگری مذهبی به صورت گروهی انجام می‌شود.
* تولید و فروش صنایع‌دستی، عاملی برای گردشگری مذهبی
رئیس مرکز گردشگری علمی – فرهنگی دانشجویان ایران در ادامه به ویژگی‌های سفرهای مذهبی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: گردشگری مذهبی دارای آثار منفی زیست‌محیطی، فرهنگی اجتماعی کمتری نسبت به سایر گونه‌های گردشگری است. در این نوع از گردشگری فصلی بودن سفرهای مذهبی، ساده‌طلب بودن گردشگران، حضور همه افراد از هر طبقه اجتماعی، گروهی و سازمان‌دهی بودن این نوع سفرها و پیروی از فرمان‌های مربوط به دین یا مذهب هرکدام از گردشگران حائز اهمیت است.
او همچنین مراکز مذهبی و زیارتی را مکان‌هایی برای دیدار و ارتباط مردم با فرهنگ‌ها و مناطق مختلف می‌داند و ادامه می‌دهد: از سوی دیگر تولید و فروش صنایع‌دستی قدیمی، طرح‌ها و تولیدات باستانی مناطق مختلف در مراکز مذهبی و زیارتی و همچنین ملی بودن بسیاری از این مناطق نیز حائز اهمیت است.
* خطوط هواپیمایی مذهبی و گردشگری حلال
وی همچنین گردشگری مذهبی را عامل مهمی در گفت‌و‌گوی فرهنگ وتمدن‌ها بیان می‌کند و با تاکید بر این که می‌تواند نقش تأثیرگذاری در شناخت دیگر ملت‌ها داشته باشد، اظهار می‌کند: گردشگری مذهبی موجب تقویت ارتباطات فرهنگی میان ملت‌هاست. همان‌طور که از نظر سازمان جهانی گردشگری، مذهب به عنوان یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های سفر شناخته شده است.
وی ادامه می‌دهد: بنابر بررسی‌های سازمان جهانی گردشگری، گردشگری حلال به صورت نوع خاصی از گردشگری مذهبی، منافع کشف‌نشده بسیار و شانس‌های تجاری زیادی را به کشورهای مسلمان ارائه می‌کند. گردشگری حلال، نوعی از محصول گردشگری مذهبی است که تمام فعالیت‌های آن از نظر قوانین اسلامی مجاز شمرده می‌شود، بنابراین گردشگری حلال را باید جدی‌تر مورد توجه قرار داد.
او راه‌اندازی خطوط هواپیمایی مخصوص زائران واتیکان در سال 2007 را الگویی مناسب برای خطوط حلال می‌داند و می‌گوید: این خطوط می‌توانند فاکتورهایی مانند ارائه غذای حلال، درنظرگرفتن وقت نماز وغیره را دربرگیرند تا سفر را برای مسلمانان به‌ویژه هنگامی‌که برای زیارت یا سایر مسائل مذهبی مسافرت می‌کنند، راحت‌تر و لذت‌بخش‌تر کنند.
* گردشگری مذهبی و انواع آن
یعقوب‌زاده در ادامه گردشگری مذهبی را با توجه به هدف سفر و ماهیت فعالیت‌هایی که انجام می‌شود به پنج بخش «گردشگری عرفانی»، «گردشگری تبلیغی»، «گردشگری معنویت گرا»، «گردشگری زیارتی» و «سفر به قصد انجام آئین‌های مذهبی» تقسیم‌بندی می‌کند و توضیح می‌دهد: ارزش‌های معنوی گردشگری و منزلت بی‌سابقه‌ی این صنعت در فعالیت‌های انسانی، به‌سرعت اشتغال خاطری برای مسئولان مذهبی، نظریه‌پردازان و فلاسفه به وجود آورده و سؤالاتی مانند «چه ارزش‌هایی توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند و آنان را به سوی اندیشة مذهبی، معنوی یا عقیدتی در طول تعطیلات رهنمون می‌سازد؟ آیا انسان در مدت تعطیلات یک خلأ روحی احساس می‌کند که او را احتمالاً به گرامی داشتن «خدایان» دیگر یا جست‌وجوی «بهشت گمشده» در طول جابه‌جایی‌های گردشگرانه سوق می‌دهد.» را مطرح کرده است.
این مدرس دانشگاه، سیر و سفر را یکی از بهترین شیوه‌ها و وسیله تبلیغ حقایق بیان می‌کند و هدف از انجام گردشگری معنویت‌گرا را نه تفریح و تجارت، بلکه بازپروری معنوی می‌خواند و می‌افزاید: این گونه مسافرت‌ها در ایران سابقه بسیار داشته و حتی می‌توان گفت عمده گردشگران در سده‌ها‌ی گذشته درواقع به قصد سیروسلوک معنوی، دست به سفر می‌زدند. سفرهای معنویت‌گرا، تنها زیارتی نیستند و می‌توانند به قصد مکاشفه در طبیعت بوده، یا سفرهایی باشند که درواقع، بهانه‌ها‌یی برای بازپروری روحی و معنوی از‌پیش طراحی‌شده است.
وی همچنین مشهورترین نوع گردشگری معنویت‌گرا را سفرهای زیارتی می‌داند و می گوید: این نوع گردشگری در کشوری چون هند، همچنان منبع جذب بیشترین گردشگر و بالاترین درآمدهای ملی است. کشور هند و دیگر کشورهای برخوردار از فرهنگ‌های غنی، امروزه بیش از هر زمان دیگری متوجه اهمیت سنت‌های معنوی و روحانی خود شده‌اند. آنان متوجه اهمیت تفکر و تنوع مذاهب و عقایدی شده‌اند که بستری برای گردشگری کشورشان فراهم کرده است.
او اضافه کرد: ایران از سال‌های دور، اغلب به عنوان مقصدی برای بسیاری از جویندگان حقیقت جهانی تلقی می‌شده و از نظر بسیاری از محققان و رهجویان معنویت جهان، سرزمین مفاهیم مقدس و معنویت اصیل به حساب می‌آمده است.
