افزایش سرانه ردپای آب در ایران/ ردپای آب چیست؟
عیسی منصوری، متخصص مطالعات توسعه با اشاره به مفهوم ردپای آب، گفت: «بیشترین ردپای آب را دانه‌های روغنی، میوه‌ها، خشکبار و حبوبات دارند.»
به گزارش ارک خبر، آیا تاکنون به این موضوع فکر کرده‌اید که چقدر آب برای کالایی که از آن استفاده می‌کنید، صرف شده است؟ پاسخ این سوال به تعریف ردپای آب می‌رسد.
همزمان با تشدید فرونشست زمین و مهاجرت‌های ناشی از بحران آب، کارشناسان بار دیگر نسبت به سیاست‌های کلان درباره مدیریت منابع و مصارف آب در ایران ابراز نگرانی کردند.
برخی بر این باورند که در برنامه هفتم توسعه آنطور که باید برای بحران آب چاره‌اندیشی نشده است و احتمالا وضعیت از آنچه اکنون شاهدیم، بدتر شود.
روز دوشنبه نیز کارشناسان در نشست «آب، توسعه و مهاجرت اقلیمی» که در رصدخانه مهاجرت ایران برگزار شد به بررسی چالش‌ها و تبعات ناشی از بحران آب پرداختند. در این نشست عیسی منصوری، متخصص مطالعات توسعه به مفهوم ردپای آب و وضعیت ایران از این منظر پرداخت.
ردپای آب چیست؟
ردپای آب (water footprint)، مقدار آب استفاده‌شده برای تولید کالا یا خدماتی است که فرد یا جامعه مصرف می‌کند. البته این شاخص با توجه به کل زنجیره تامین اندازه‌گیری می‌شود. برای مثال لباسی که در یک کارخانه در کشور دیگری تولید و به دست افراد می‌رسد؛ میزان مصرف آبی که از ابتدای تولید داشته تا زمانی که به دست فرد می‌رسد، برای آن محاسبه می‌شود و به آن ردپای آب می‌گویند.
البته محاسبه water footprint یا همان ردپای آب همیشه آسان نیست. گاهی یک محصول از ترکیب چند محصول دیگر تولید می‌شود. به عبارتی زنجیره تولید و عرضه محصول هر چقدر طولانی‌تر شود، محاسبه ردپای آب برای آن نیز پیچیده‌تر می‌شود.
به طور کلی ردپای آب می‌تواند سنجشی باشد برای اینکه تولید و عرضه یک کالا از نظر آبی صرفه دارد یا خیر؛ آن هم برای سرزمینی مانند ایران که بخش اعظم آن خشک و نیمه خشک است و آمارها هم از کاهش جدی منابع آبی خبر می‌دهند.
افزایش شاخص ردپای آب در ایران
منصوری، متخصص مطالعات توسعه گفت: «داستان آب یکی از دلایل عقبگرد کشور در بحث توسعه است. خلاصه به بحث ردپای آب می‌پردازم. ردپای آب در ایران در سال ۲۰۰۱ برای ۶۳ میلیون نفر حدود ۱۰۲ میلیارد مترمکعب بود، سرانه آن ۱۳۰۰ مترمکعب به ازای هر نفر در سال می‌شود. در سال ۲۰۱۵ ردپای آب برای ۸۰ میلیون نفر به ۱۱۹ میلیارد مترمکعب رسید.»
او ادامه داد: «حدود ۹۲ درصد مصرف آب در کشور در بخش کشاورزی است. هفت درصد مصارف آب هم در بخش شرب و خانگی و یک درصد هم در بخش صنعت است. ما باید روی ۹۲ درصد تمرکز کنیم، نه‌اینکه آب مصارف خانگی را قطع کنیم و به مردم اعلام کنیم که صرفه‌جویی کنید. در حالی‌که سهم بخشی که بیشتر مصرف می‌کنند را بیشتر توسعه می‌دهیم.»
کدام محصولات بیشترین ردپای آب را دارند؟
منصوری گفت: «ردپای آب در تولید و مصرف جداگانه محاسبه می‌شود. بیشترین ردپای آب را دانه‌های روغنی، میوه‌ها، خشکبار و حبوبات دارند. ما حبوبات و خشکبار را در مناطقی که خشک و نیمه خشک هستند، تولید می‌کنیم. یعنی در جایی که آب نیست، کالاهایی که ردپای آب آنها بیشتر است، کشت و تولید می‌کنیم.»
او ادامه داد: «جالب آن است که نرخ رشد ردپای آب در تولید و مصرف به ازای نفر ظرف ۲۰ سال در جایی مانند سیستان‌وبلوچستان ۶۱ درصد و در جایی مانند مازندران ۳۱ درصد است.»
منصوری در ادامه نشست «آب، توسعه و مهاجرت اقلیمی» گفت: «زمانی گفتم نباید دانه روغنی تولید کنیم، پاسخ دادند که شما با حکومت مخالف هستید.»
افزایش مهاجرت‌های ناشی از مسئله آب
این متخصص مطالعات توسعه توضیح داد: «این آمار به معنای آن است که سیاستگذاری درستی نداشتیم؛ بلکه فقط آب را به افراد رسانده‌ایم. حتی در مواجهه با مسائل مرزی هم مصرف آب را مدیریت نکردیم. به محض آنکه با چالش مواجه شدیم، مهاجرت شکل گرفت. مهاجرت ساکنان سیستان‌وبلوچستان به استان گلستان صورت گرفت.»
او ادامه داد: «به جای مدیریت مصارف آب روی منابع تمرکز کرده‌ایم. قیمت‌گذاری آب نداریم. آب را به عنوان منابع مشترک یا کالای عمومی تبدیل کرده‌ایم که هر فرد می‌تواند بردارد. بنابراین روزبه‌روز فرونشست زمین بیشتر و مهاجرت تشدید می‌شود.»
منصوری در بخش دیگری از نشست هم با انتقاد از جایگاه آب در برنامه هفتم توسعه گفت، این برنامه فقط به منابع آب پرداخته و چندان توجهی به مصارف آب نکرده است.
