نگاهی به تجارت کشاورزی ایران با همسایگان
پایگاه خبری ارک – نیم نگاهی به حجم مبادلات تجاری ایران در زمینه کشاورزی نشان می‌هد به غیر از عراق و امارات، دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس سهم چندانی در بازار تجاری – کشاورزی ایران ندارند و عراق بزرگترین مشتری تولیدات ایران بوده و امارات نیز به عنوان دومین مقصد صادرات محصولات کشاورزی و بزرگترین واسطه برای واردات نیازمندی‌های ایران در این بخش اهمیت دارد.
در پی به شهادت رساندن شیخ باقرالنمر توسط آل سعود و بالا گرفتن احساسات مسلمانان جهان نسبت به این اقدام به خصوص شدت واکنش برخی هموطنان‌مان در برابر سفارت عربستان، این کشور روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد که به گفته کارشناسان، زیان این قطع روابط برای طرف مقابل بسیار بیشتر است و ایران تبادلات ناچیزی با عربستان داشته که می تواند از ظرفیت کشورهای جایگزینی مانند روسیه و عراق در این زمینه استفاده کند.
در میان کشورهای عربی، امارات روابط دیپلماتیکش را با ایران کاهش داد و برخی دیگر مانند مصر و عمان هم اعلام کردند برنامه ای برای قطع روابط دیپلماتیک‌شان با ایران ندارند و به گفته کارشناسان کشورهای عربی منطقه به دو دسته حامی عربستان و ایران تبدیل شده اند.
آنچه در این بلوا اهمیت دارد وضعیت روابط اقتصادی – تجاری ایران در زمینه محصولات کشاورزی و صنایع غذایی با کشورهای عربی و آینده پژوهی آن است، چراکه حجم مبادلات کشاورزی و صنایع غذایی ایران در سال گذشته بالغ بر 18.6 میلیارد دلار بوده است که به گفته عبدالمهدی بخشنده – معاون برنامه ریزی اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی – تراز تجاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی کشور در سال گذشته 32 درصد نسبت به سال 1392 بهبود پیدا کرده و به حدود منفی 5.5 میلیارد رسیده است که البته قرار است در پایان امسال به منفی چهار میلیارد دلار کاهش یابد.
طبق اعلام بخشنده، در سال گذشته حدود 12 میلیارد دلار واردات صورت گرفت که نسبت به واردات 13.2 میلیارد دلاری در سال 1392 کاهش 9 درصدی دارد و از سوی دیگر در همین بازه زمانی حدود 6.6 میلیارد دلار محصولات کشاورزی صادر شده که نسبت به سال ماقبلش 27 درصد افزایش دارد.
در میان مبادلات کشاورزی و صنایع غذایی ایران، کشورهای عربی – البته به غیر از عراق و امارات – سهم چندانی ندارند و به گفته کارشناسانی مانند عیسی کلانتری – وزیر اسبق کشاورزی و دبیر خانه کشاورز – ایران با استفاده از ظرفیت کشورهایی مانند روسیه می تواند محصولات کشاورزی اش را به این کشورها صادر کند، چرا که درحال حاضر هر قدر بخواهیم می توانیم به روسیه ای صادر کنیم که کشورهای اروپایی را تحریم کرده است.
بازار صادراتی محصولات کشاورزی در قبضه عراق
در مبادلات تجاری ایران با کشورهای مختلف، عراق بزرگترین مشتری محصولات صادراتی کشاورزی به شمار می رود و پس از آن امارات، ترکیه، افغانستان، پاکستان و ترکمنستان در صف خریداران ایستاده‌اند که البته در محصولات مختلف متفاوت است؛ به گونه ای که پسته، هنداونه، سیب تازه، گوجه فرنگی و رب گوجه فرنگی، سیب زمینی، ماست، زعفران و خرما عمده ترین محصولات کشاورزی صادراتی به شمار می روند و به غیر از محصولاتی مانند پسته، زعفران و خرما، عراق بزرگترین مشتری در بازار کشاورزی ایران است.
پسته ایرانی در انواع و طبقه بندی های مختلف جزو پر درآمدترین محصول صادراتی در آمارهای رسمی به شمار می رود که در سال گذشته بیش از 170 هزار تن انواع پسته و مغز پسته به ارزش بالغ بر 1.5 میلیارد دلار به حدود 45 کشور صادر شده است و بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی ایران مجدادا در تولید و صادرات پسته رتبه اول را در جهان کسب کرد و این جایگاه را از پسته آمریکایی پس گرفت.
البته کشورهایی مانند هنگ گنک، ویتنام، امارات و ترکیه بیشترین خرید پسته را از ایران انجام داده‌اند، قزاقستان، عراق، هند و پاکستان با فاصله بسیار زیاد در ردیف‌های بعدی قرار گرفته‌اند و کشورهایی مانند عربستان، بحرین، کویت، قطر،اردن، مصر و … نیز سهم بسیار ناچیزی در بازار طلای سبز دارند.
امارات حاشیه‌سازترین مشتری هندوانه ایرانی!
پس از طلای سبز، هنداونه یکی دیگر از محصولات صادراتی است که به دلیل آب بر بودن و قیمت صادراتی پایین به نسبت هزینه های تولید، صرفه اقتصادی بالایی ندارد. طی سال گذشته 833 هزار و 700 تن هنداونه به ارزش 193 میلیون و 300 هزار دلار صادر شده است.
و اما در میان مشتریان هندوانه ایرانی می توان عراق را بزرگترین و امارات را دومین و پرحاشیه ترین مشتری این محصول صادراتی آب بر به حساب آورد، چرا که عراق به تنهایی 589 هزار تن هندوانه ایرانی را به ارزش 138 میلیون دلار از تاجران ایرانی خریده است و از سوی دیگر سهم امارات پرحاشیه که بارها طی سال های اخیر علیه این محصول شایعه پراکنی کرده و محموله هایی را نیز بازگردانده، 163 هزار تن به ارزش 35 میلیون دلار است.
ترکیه هم با خرید 47 هزار تن هندوانه ایرانی رتبه سوم را در بازار صادراتی هندوانه ایرانی دارد و پس از این همسایه ترک، کشورهایی مانند افغانستان، ترکمنستان، روسیه، و عمان در رتبه‌های بعدی قرار دارند و بحرین، قطر و کویت نیز سهم بسیار ناچیزی در میان مشتریان هندوانه ایرانی دارند.
سبقت ترکمنستان از عراق صدرنشین در بازار سیب‌زمینی
سیب‌زمینی هم جزو محصولات کشاورزی آب بری است که به گفته برخی کارشناسان رتبه اول مصرف آب را در میان دیگر محصولات دارد و برخی دست‌اندرکاران بخش از جمله دبیر خانه کشاورز معتقدند که به دلیل نیاز آبی و هزینه تمام شده آن بر اساس اقتصاد آب، نباید به صادرات سیب زمینی افتخار کرد، چرا که سالانه با صادرات 400 هزار تن سیب زمینی میلیاردها لیتر آب نیز به کشورهای دیگر صادر می شود.
در سال گذشته هم 391 هزار و 800 تن سیب زمینی به ارزش 148 میلیون دلار به کشورهای مختلف صادر شد و ترکمنستان با خرید 136 هزار تن به ارزش 54 میلیون دلار بزرگترین مشتریان این محصول است و پس از آن کشورهایی مانند عراق آذربایجان و افغانستان در رتبه های دوم تا چهارم خرید سیب زمینی ایرانی قرار دارند.
در فهرست خریداران سیب‌زمینی پاکستان و روسیه هم در ردیف‌های پایین‌تر قرار دارند و امارات با خرید 3000 تن سیب زمینی حدود یک درصد بازار صادراتی این محصول آب بر را به خود اختصاص داده است. البته عرب‌نشینان حاشیه خلیج فارس مانند عمان، کویت و قطر سهم ناچیزی در بازار صادراتی سیب‌زمینی ایرانی دارند.
نقش امارات در واسطه‌گری طلای سرخ
و اما زعفران به عنوان یکی از گرانترین محصولات صادراتی کشاورزی بازار متفاوتی دارد که البته طی دهه های اخیر تغییرات بسیاری داشته است، چراکه زمانی، عمده‌ترین مشتری طلای سرخ ایران، ایتالیا و اسپانیا بودند که به گفته علی حسینی – عضو شورای ملی زعفران – سهمی حدود 55 درصد داشتند و در حال حاضر عمده سهم 211 میلیون دلاری تجارت زعفران به کشورهای منطقه و آسیای میانه و آسیای جنوب شرقی اختصاص پیدا کرده است.
اما سال گذشته حدود 170 تن زعفران به ارزش حدود 300 میلیون دلار به کشورهای مختلف صادر شد که البته عراق در این میان به عنوان بزرگترین شریک تجاری ایران در زمینه کشاورزی کمترین سهم را به همراه اردن، عمان، کویت، قطر و دیگر کشورها در بازار زعفران دارد اما امارات با خرید 69 تن زعفران به ارزش 106 میلیون دلار بزرگترین مشتری طلای سرخ به شمار می رود و این کشور بیشترین واسطه گری را در بازار زعفران ایرانی انجام می‌دهد، چرا که با خرید فله‌ای و بسته‌بندی مجدد این محصول ارزآور را به کشورهای دیگر صادر می کند.
البته در سبد صادراتی کشاورزی ایران سیب، خرما، انواع صیفی جات مانند گوجه فرنگی و غیره نیز جزو عمده‌ترین محصولات کشاورزی ارزآور به شمار می روند و جالب‌تر اینکه به عنوان مثال در صادرات خرما، جیبوتی 200 هزار نفری هم که به تازگی روابط دیپلماتیکش را با ایران قطع کرد، به همراه دیگر کشورهای ذره بینی مانند کوزو، اوگاندا و همچنین عربستان، اردن، بحرین، مصر، قطر و … در بازار صادراتی ایران دیده می شوند و سهم بسیار ناچیزی در میان دیگر مشتریان عمده خرمای ایرانی مانند امارات، پاکستان، افغانستان و ترکیه دارند.
واسطه‌گری امارات در بازار وارداتی محصولات کشاورزی ایران
و اما واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایران که سال‌هاست در دولت گذشته از صادرات آن پیشی گرفته است و در سال گذشته به حدود 12 میلیارد دلار رسید کاملا متفاوت از بازار صادراتی محصولات کشاورزی است؛ به گونه ای که گندم، برنج، ذرت دامی، انواع روغن سویا، کلزا و دانه آفتاب گردان، شکر، پنبه، چای، گوشت یخ زده و موز عمده‌ترین محصولات وارداتی کشاورزی هستند و در این میان امارات تقریبا در بازار همه این محصولات دیده می شود که نشان می‌دهد این کشور به عنوان واسطه‌ای برای صادرات مجدد محصولات،نقش چشمگیری در تامین محصولات وارداتی دارد.
گندم به عنوان عمده‌ترین محصول وارداتی در بخش کشاورزی که هر ساله در صدر جدول مبادلات تجاری کالاهای غیر نفتی قرار می گیرد و برای مصرف انسانی و دامی میلیاردها دلار ارز از این کشور خارج می شود که البته واردات این محصول استراتژیک در سال‌های اخیر کنترل شده و در حال کاهش بوده و وزارت جهاد کشاورزی خوداتکایی در تولید و مصرف آن را در دستور کار خود قرار داده است.
با نگاهی به بازار وارداتی این محصول در سال گذشته متوجه می‌شویم که امارات با فروش حدود 900 هزار تن انواع گندم نقش مهمی در تامین این ماده غذایی ارزشمند برای ایران دارد در حالی که به گفته مسئولان وزارت کشاورزی این کشور به عنوان واسطه عمل می کند گندم دیگر کشورها را از طریق گمرکات یا تاجران خود به ایران می فروشد.
و البته دیگر کشورهای عربی و حاشیه نشینان خلیج فارس در این میان دیده نمی شوند و در عوض سوئیس، لیتوانی، هلند، ترکیه، استرالیا، انگلستان، روسیه و… عمده ترین تامین کننده انواع گندم دامی و دانه سخت گندم که مصرف انسانی دارد، برای ایران هستند.
بازار برنج وارداتی در انحصار هند و پاکستان
اما برنج که پس از گندم دومین محصول وارداتی ایران به حساب می آید بازاری متفاوت از دیگر محصولات دارد، چرا که تعدد واردکنندگان در آن بسیار کمتر از دیگر محصولات کشاورزی است و تامین کنندگانش هم با دیگر نیازهای غذایی ایران فرق می کند؛ به گونه‌ای که سال گذشته یک میلیون و 185 هزار تن برنج به ایران وارد شد که بیش از 95 درصد آن را هند و پاکستان با فروش یک میلیون و 87 هزار تن برنج تامین کردند و در این میان امارات و دیگر کشورها نیز حضور دارند که البته سهم بسیار ناچیزی دارند و نشان می دهد که بازار برنج وارداتی در انحصار دو همسایه شرقی ایران است.
ذرت دامی هم یکی از نهاده هایی است که برای بخش کشاورزی ایران از اهمیت بالایی برخوردار است و در سال گذشته بیش از شش میلیون تن از کشورهای مختلف وارد شده است جزو عمده‌ترین محصولات وارداتی به شمار می‌رود و در این میان سوئیس با تامین دو میلیون و 390 هزار تن ذرت دامی بزرگترین فروشنده این کالای اساسی به ایران است و پس از آن هلند، انگلستان و امارات بیشترین سهم را در بازار این محصول دارند و جالب‌تر اینکه نامی از دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در فهرست واردکنندگان این محصول به ایران دیده نمی شود.
امارات بزرگترین تامین کننده موز برای ایران
موز تنها میوه مجاز وارداتی است که مصرف مناسبی را هم در کشور دارد و سال گذشته 467 هزار و 500 تن آن به ایران وارد شد و امارات با تامین 388 هزار تن موز باز هم بیشترین سهم را در بازار این میوه مورد نیاز ایرانیان دارد و پس از این حاشیه نیشن خلیج فارس، کشورهایی مانند هند، سوئیس و بزریل رتبه‌های بعدی را در تامین این محصول برای ما دارند.
البته چای سیاه، پنبه، گوشت یخ زده و … دیگر نیازمندی‌های غذایی ایرانیان است که امارات علی‌رغم نداشتن پتانسیلی برای تولید این محصولات باز هم یکی از طرف‌های تجاری تامین کننده آن‌ها برای ایران است و این نشان می‌دهد که این کشور نقش اساسی را در تامین محصولات کشاورزی و غذایی مورد نیاز ما دارد و نقش خود را در واسطه‌گری محصولات کشاورزی به ویژه در شرایط تحریم‌های متعدد علیه ایران، به خوبی بازی کرده است.
حالا که روابط دیپلماتیک کشورهایی مانند عربستان و هم پیمانانش قطع یا تیره شده است باید به این نکته توجه کرد که حتی اگر همه کشورهای عربی، ایران را تحریم کنند، عراق به عنوان نخستین و بزرگترین مشتری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در کنار ایران می ماند و حتی این احتمال وجود دارد که درخواست‌هایش را از ایران به جای کشورهای عربی افزایش دهد البته شاید ایران در کوتاه مدت دچار خلل در تجارت محصولات کشاورزی و غذایی شود اما می توان با تدبیر کشورهایی مانند روسیه را جایگزین کشورهای عربی کرد و تنوع و تعدد مشتریان کشاورزی ایران این نگرانی را کمتر می کند.
منبع: ایسنا
