احیای دریاچه ارومیه با عزم ملی و مدیریت یکپارچه
دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه ایران و بیستمین دریاچه جهان به دلیل ویژگی‌های طبیعی و اکولوژیکی منحصر به فرد، از مهمترین و با ارزش‌ترین اکوسیستم‌های کشورمان محسوب می شود که به دلیل عوامل محیطی و انسانی شرایط خوبی ندارد و نجات آن نیازمند همکاری دولت و مردم و مدیریت یکپارچه است.
به گزارش ارک خبر،عوامل مختلفی از جمله تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌های فصلی در بروز بحران خشکی دریاچه ارومیه نقش داشته‌اند. در سال‌های اخیر، الگوهای بارش در منطقه تغییر کرده و خشکسالی‌ها به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و جریان رودخانه‌ها منجر شده است.
بارش در شرق دریاچه ارومیه ۴۵ میلی متر کاهش یافته است
بر اساس اعلام مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی در سال آبی جاری بارش در شرق دریاچه ارومیه نسبت به بلند مدت ۴۵ میلی متر کاهش یافته است.
حبیب عبدلی، با بیان اینکه از اول مهر تا اول بهمن امسال ۲۲.۸ میلمتر بارش در این منطقه روی داده است، ادامه داد: این در حالی است که میانگین بارش این بازه زمانی در بلند مدت ۶۷.۸ میلیمتر ثبت شده است.
به نظر کارشناسان با کاهش بارش و تغییرات اقلیمی، دمای منطقه نیز افزایش یافته و این مسئله باعث تبخیر سریع‌تر آب‌های سطحی شده است. در این میان، افزایش بهره‌برداری از منابع آب در بخش کشاورزی نیز فشار زیادی به منابع آبی وارد کرده است. استفاده گسترده از منابع آبی رودخانه‌ها برای آبیاری مزارع و باغ‌ها در اطراف دریاچه ارومیه، حجم آب ورودی به دریاچه را به میزان قابل‌توجهی کاهش داده و به مرور زمان، سطح آب دریاچه به طور چشمگیری افت کرده است.
بر اساس بررسی‌های انجام شده سهم عوامل طبیعی در خشک‌شدن دریاچه ارومیه ۳۱ درصد است که شامل کاهش ۱۸ درصدی بارش و افزایش ۱.۵ درجه‌ای دما در ۲ دهه اخیر نسبت به دوره بلندمدت است و سهم عوامل انسانی ۶۹ درصد است که شامل توسعه کشاورزی و احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیر زمینی می‌شود.
هر چند در سال‌های اخیر با همکاری سازمان‌های بین‌المللی و نهادهای مختلف داخلی اقداماتی برای احیای دریاچه ارومیه انجام شده است. (انتقال آب از منابع دیگر به دریاچه ، ایجاد سامانه های آبیاری نوین و کاهش سطح زیر کشت محصولات پرآب‌بر در اطراف دریاچه و هوشمندسازی چاه های کشاورزی به منظور مدیریت مصرف آب) اما به نظر می رسد اجرای این طرح‌ها وضعیت بحرانی دریاچه را چاره نکرده است.
بحران دریاچه ارومیه ملی است
معاون اول رئیس جمهور مهر ماه امسال در نخستین جلسه «کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه» در دولت چهاردهم گفت: مشکل دریاچه ارومیه، تنها یک بحران برای سه استان همجوار دریاچه نیست، بلکه یک بحران ملی است که حل آن هم «عزم ملی» و راهکار ملی نه محلی را می طلبد.
محمدرضا عارف اظهار کرد: مشکل دریاچه ارومیه، از مهمترین مسائل ملی امروز ایران است و ما برای حل آن، نیاز به یک عزم ملی داریم و اکنون زمان آن است که تصمیمات درستی که در دولت‌های گذشته گرفته شده است را عملی کنیم.
وی با بیان اینکه اگر کم کاری‌ها را متوجه یکدیگر کنیم، بحران بزرگتر خواهد شد، گفت: باید با جدیت دنبال راهکار باشیم.
عارف خاطرنشان کرد: با آنکه استان‌های آذربایجان شرقی و غربی و کردستان که در همسایگی دریاچه هستند نقش برجسته ای برای نجات دریاچه دارند اما واقعیت این است که دیگر نمی شود با رویکرد «منطقه‌ای» و «استانی» مشکل را حل کرد.
البته نقش جوامع محلی ساکن در حوضه دریاچه ارومیه را در جلوگیری از وخیمتر شدن وضعیت بزرگترین دریاچه شور کشور نمی توان نادیده گرفت چرا که همچنان بخش قابل توجهی از آب سفره های زیرزمینی منطقه برای آبیاری مزارع و باغات استفاده می شود.
بر همین اساس نقش دهی به جوامع پیرامونی در مدیریت دریاچه و ایجاد مشاغل جایگزین کشاورزی بیش از پیش احساس می شود.
احیای دریاچه ارومیه با تقویت مشارکت مردمی
در همین ارتباط استاندار آذربایجان شرقی در همان نشست بر ضرورت پررنگ‌تر کردن نقش مشارکت‌های مردمی، سپردن مسئولیت به مردم و سهیم کردن آنان در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌های مرتبط با احیای دریاچه ارومیه تاکید کرد.
بهرام سرمست لزوم اصلاح فرایندهای ادارای مرتبط با دریاچه ارومیه ضروری دانست و ادامه داد: این اصلاح باید انجام شود و دستاورد آن کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، حفظ و ارتقای تراز آب دریاچه ارومیه و کاهش فرونشست زمین در اطراف دریاچه باشد تا اثربخشی و بهره‌وری برنامه به شکل ملموس آشکار شود.
احیای دریاچه ارومیه با عزم ملی و مدیریت یکپارچه
ایجاد ساختار ملی ضرورت احیای دریاچه ارومیه
استاندار آذربایجان شرقی با اشاره به مجموعه اقدامات انجام گرفته در راستای احیای دریاچه ارومیه، بر ضرورت تغییر نگرش از بخشی نگری به نگرش سیستمی و اصلاح ساختار از استانی به فرا استانی تاکید کرد.
وی پیشنهاد کرد: دبیرخانه ستاد احیای دریاچه ارومیه با تعیین دبیر کارگروه ملی که فراتر از اختیارات مقامات استانی است، با تامین اعتبار کافی و متناسب با اجرای طرح های مورد نیاز از محل صندوق توسعه ملی تشکیل شود.
سرمست همچنین جریان بخشی به تخصیص منابع از اعتبارات مدیریت بحران و تداوم بخشی به تخصیص بودجه سنواتی متناسب با ستاد دریاچه ارومیه را ضروری دانست.
احیای دریاچه ارومیه مطالبه بخش خصوصی از دولت
رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و محیط زیست اتاق بازرگانی تبریز هم با بیان اهمیت احیای دریاچه ارومیه گفت: احیای این دریاچه یک الزام به شمار می‌رود که در صورت عدم تحقق آن، مشکلات جدی برای مردم منطقه به وجود خواهد آمد.
بشیر جعفری در جلسه کمیسیون کشاورزی، آب و محیط زیست اتاق تبریز تاکید کرد: همه ما در قبال این دریاچه مسئول هستیم، هم مردم، هم نهادهای غیردولتی و هم نهادهای دولتی از جمله سازمان محیط زیست، سازمان جهاد کشاورزی، سازمان جنگل‌ها و مراتع و دانشگاه‌ها باید در این زمینه نقش‌آفرینی کنند.
وی با بیان اینکه منظور از احیای دریاچه ارومیه بازگشت به دوران پرآب و عادی نیست، اظهار کرد: همین که بتوانیم دریاچه را از حالت تهدید خارج کنیم، می‌توان گفت تا حدودی وضعیت دریاچه تثبیت شده است.
رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و محیط زیست اتاق تبریز افزود: در حال حاضر برای احیای دریاچه ارومیه، سه میلیارد متر مکعب آب نیاز است که با توجه به تحقیقات علمی، از سوی افراد متخصص، این امر محقق شدنی است.
جعفری ضمن اشاره به تاکید رئیس جمهور مبنی بر اولویت احیای دریاچه ارومیه، با محوریت استان‌های آذربایجان‌شرقی و آذربایجان‌غربی ادامه داد: در این زمینه لازم است تا اولویت‌بندی‌ها توسط نهادهای مربوطه مطرح شده و هر یک از نهادها با تعیین اهداف و الگو به صورت علمی و کارشناسی‌شده، برنامه‌های خود را اجرایی کنند.
رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و محیط زیست اتاق تبریز تحقق این امر را مستلزم مدیریت یکپارچه و مطالبه‌گری هم از سوی بخش خصوصی و هم توسط بخش دولتی دانست.
وی با تاکید بر اینکه نباید بحث کسب و کار در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به دست فراموشی سپرده شود، افزود: نباید احیای دریاچه ارومیه به مسیری برود که کسب و کارها از بین رفته و به دنبال آن مهاجرت از این منطقه افزایش یابد، بلکه باید سعی کنیم با روش‌هایی جایگزین از جمله توسعه دامداری سنتی و صنعتی در حاشیه این دریاچه که به دلیل تامین نهاده‌ها و علوفه از خارج از کشور، نیاز به مصرف آب ندارند (آب مجازی)، اشتغال منطقه حفظ شود.
احیای دریاچه ارومیه با عزم ملی و مدیریت یکپارچه
اقدامات انجام شده برای احیای دریاچه ارومیه رضایت بخش نیست
رضا صدیقی نماینده مردم تبریز ، اسکو و آذرشهر در خانه ملت با بیان اینکه احیای دریاچه ارومیه همواره از اولویت های دولت ها بوده است، گفت: اقدامات انجام شده برای احیای این دریاچه رضایت بخش نبوده و در روستاهای اطراف این دریاچه به ویژه در سمت آذربایجان شرقی کشاورزی، باغداری و دامداری دچار مشکل شده است.
وی با اشاره به اینکه برنامه‌های جدیدی در حوزه این دریاچه تعهد شده تا درآمد و معیشت از بین رفته روستاییان دوباره احیا شود، گفت: نصب پنل‌های خورشیدی با دادن تسهیلات کم بهره، جایگزین کردن شغل‌های جدید به جای کشاورزی و تولید محصولات کم آب بر از جمله راهکارهای تامین معیشت روستاییان حوزه این دریاچه است.
وی تاکید کرد: اگر به دنبال این هستیم که جوانان از این روستاها و اطراف دریاچه ارومیه مهاجرت نکنند باید امکانات لازم را ایجاد کنیم و با اجرای پروژه‌های مختلف، این امکان را برای آنها فراهم کنیم.
نقش دهی به دانشگاه ها برای احیای دریاچه ارومیه
سرمست استاندار آذربایجان شرقی در سومین جلسه ستاد احیای دریاچه ارومیه پیشنهاد کرد: کنسرسیومی از دانشگاه‌های مادر استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان ذیل معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور برای احیای دریاچه ارومیه تشکیل شود.
وی یادآوری کرد: ستاد احیای دریاچه ارومیه در سه سال گذشته در حد نهادی استانی تقلیل یافته بود، اما دولت چهاردهم با از سرگیری جلسات احیای دریاچه ارومیه در سطح ملی نشان داد که عزم جدی برای توجه به این امر حیاتی دارد.
استاندار آذربایجان شرقی با تاکید بر لزوم تخصیص ردیف بودجه مشخص برای احیای دریاچه ارومیه توسط سازمان برنامه و بودجه، خواستار سرمایه‌گذاری برای تولید انرژی خورشیدی توسط اجتماعات پیرامونی این پهنه آبی شد
سرمست با اشاره به اینکه براساس آمار، در سال‌های اخیر در ضلع غربی دریاچه ارومیه حدود چهار هزار و ۱۰۰ هکتار بر وسعت اراضی باغی افزوده شده است، گفت: این در حالی است که در این مدت در ضلع شرقی دریاچه ارومیه علاوه بر کاهش شدید وسعت اراضی زراعی و باغی، جمعیت روستایی و شهری ساکن حریم دریاچه نیز روند کاهشی داشته و آنان برای تامین معیشت به سایر شهرستان های آذربایجان شرقی مهاجرت کرده‌اند.
وی با بیان اینکه معیشت و تامین معیشت در اجتماعات پیرامونی دریاچه ارومیه با زندگی و سکونت در روستا گره خورده و نیازمند تدوین برنامه بنیادی و کاربردی برای حل مشکلات مبتلابه است، ادامه داد: بر این اساس، جهت تامین معیشت زندگی روستاییان، سرمایه گذاری در بخش سامانه های خورشید برای تولید انرژی مناسب به دلیل پاک بودن و تطابق آن با موضوعات زیست محیطی ضروری است.
مشارکت تشکل های مردمی با برنامه های احیای دریاچه
استاندار آذربایجان شرقی همچنین مشارکت تشکل ها و نهادهی مردمی و ایجاد مسئولیت در بخش دولتی و پیوند آن با نهادهای مردمی را در پیشبرد و عملیاتی کردن برنامه های احیای دریاچه ارومیه مهم برشمرد.
احیای دریاچه ارومیه با عزم ملی و مدیریت یکپارچه
احیای دریاچه ارومیه با مدیریت واحد
صدیقه ترابی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور هم دی ماه امسال در مراسم تودیع و معارفه سرپرست جدید اداره کل حفاظت محیط زیست استان با اشاره به اهتمام ویژه دولت چهاردهم به موضوع احیای دریاچه ارومیه اعلام کرد: در این خصوص جلسات مهم و کارشناسی در سطح معاون اول رئیس جمهور در جریان است، اما باید با جمع بندی اصل مطالب به مشخص کردن مدیریت این دریاچه اقدام شود.
وی با تاکید بر اینکه همه دستگاه‌ها و عموم مردم در موضوع دریاچه ارومیه وظیفه دارند، اظهار کرد: در هر حال باید نگاهی به گذشته داشته باشیم تا متوجه شویم چه کردیم که امروز با این شرایط نامناسب دریاچه ارومیه روبه‌رو هستیم.
ترابی پیگیری وضعیت دریاچه ارومیه در سطح ملی را ضروری خواند و یادآور شد: در عین حال مدیریت‌های استانی نیز باید در این خصوص فعال شده و برای اجرای طرح‌های پیشنهادی وارد عمل شوند.
وی گرد و غبارهای نمکی را از جمله چالش‌های مهم زیست محیطی ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه دانست و گفت: آذربایجان شرقی به علت شرایط خاص اقلیمی و موقعیت جغرافیایی و جهت وزش بادها در بستر دریاچه بیشتر از سایر استان‌های همجوار در معرض آسیب است.
معاون محیط زیست انسانی رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، کسری آب سفره‌های زیرزمینی را از چالش‌های عمده زیست محیطی آذربایجان شرقی دانست و با بیان اینکه حوضه‌های آبریز منطقه از آب‌های زیرزمینی تهی شده‌اند، ادامه داد: تمام این مسائل ناشی از نحوه استفاده از آب و خاک در سال‌های گذشته است که انواع چالش‌های زیست محیطی همچون آلودگی هوا، تغییرات اقلیمی و افزایش دما از نتایج این موضوع است.
مسدودسازی چاه‌های غیرمجاز برای صیانت از سفره های زیرزمینی حوضه دریاچه ارومیه
یوسف غفارزاده مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی وجود ۱۰ هزار حلقه چاه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در حوزه استحفاظی آذربایجان شرقی را غیرقابل تحمل برای شرایط اقلیمی منطقه دانست و اظهار کرد: از سال ۱۳۹۴ تاکنون که ستاد احیای دریاچه ارومیه فعالیت‌های خود را عملیاتی کرده است، تاکنون هشت هزار و ۶۵۲ حلقه چاه با هماهنگی دادستانی مرکز استان و نیروی انتظامی مسدود شده است.
وی این تعداد انسداد چاه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه را تنها ۴۶ درصد کل چاه‌های حفر شده دانست و ادامه داد: بر اساس برنامه ریزی های انجام شده باید سالانه به طور متوسط حدود ۲ هزار حلقه چاه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه مسدود شود که در این راستا، سال گذشته در حوزه آذربایجان شرقی تعداد ۹۱۲ حلقه چاه با دستور قضائی بسته شد.
غفارزاده صدور حکم قضائی برای انسداد هر حلقه چاه را ضروری و بر اساس مفاد قانونی لازمه اجرای حکم دانست و یادآور شد: با توجه به اهمیت موضوع برای جامعه بومی و کشاورزی منطقه، بسته شدن هر حلقه چاه آثار و تبعات بسیار مختلفی دارد که نیازمند فرهنگ سازی برای توجیه جامعه محلی است.
مدیرعامل آب منطقه آذربایجان شرقی نصب کنتورهای هوشمند در چاه‌های مجاز اطراف دریاچه ارومیه را یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین اقدامات این مجموعه برای جلوگیری از هدررفت آب‌های زیرزمینی برشمرد و گفت: تاکنون ۶۰ درصد مجموع این چاه‌ها در حوضه آبریز دریاچه در آذربایجان شرقی شامل ۶ هزار و ۲۸۵ حلقه چاه به کنتورهای هوشمند مجهز شده است.
۹۰ درصد اقدامات سخت افزاری برای نجات دریاچه ارومیه انجام شده است
مجری ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران با اشاره به اینکه تعهداتی که برای احیای دریاچه ارومیه پیش‌بینی شده در ۲ بخش اقدامات سخت‌افزای و نرم افزاری است، افزود: اقدامات سخت افزاری شامل عملیات سازه‌ای تکمیل تصفیه خانه‌های فاضلاب تبریز و ارومیه یا انتقال آب از سد کانی‌سیب است.
احمدرضا لاهیجان زاده اضافه کرد: بخش دوم تعهدات، در اصطلاح نرم افزاری است و اقداماتی که برای پیاده سازی الگوی کشت باید در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه برای کاهش ۴۰ درصد آب در بخش کشاورزی اجرا می‌شد.
لاهیجان زاده با اشاره به اینکه عمده اقدامات و تعهدات سخت افزاری به پایان رسیده و بالای ۹۰ درصد آنها انجام شده است، گفت: در این بخش تنها چند مورد کار تکمیلی مانده است که باید انجام شود اما در حوزه نرم افزاری به اندازه اقدامات سخت افزاری، کار موفقیت آمیز نبوده و لازم است تلاش بیشتری صورت گیرد.
دریاچه ارومیه یک میلیارد و ۲۴۰ میلیون مترمکعب آب دارد
بر اساس پایش ۲۸ دی سال جاری تراز دریاچه ارومیه ۱۲۷۰.۱۳ متر است که این تراز در مدت مشابه سال گذشته ۱۲۷۰.۰۴ متر بود.
بر همین اساس، وسعت فعلی دریاچه ۹۳۰ کیلومتر مربع است و یک میلیارد و ۲۴۰ میلیون مترمکعب آب دارد.
حوضه آبریز دریاچه ارومیه یکی از ۶ حوضه آبریز اصلی کشور است که روند خشکیدن و کاهش تراز آبی آن از اواخر دهه ۷۰ آغاز شد و تراز کنونی آن با تراز اکولوژیک دریاچه در حدود ۴ متر کاهش یافته است.
حداقل نیاز زیست محیطی دریاچه ارومیه سالیانه ۳/۱ میلیارد متر مکعب آب می‌باشد که می‌بایست در طول سال وارد عرصه آبی دریاچه ارومیه شود. البته این مقدار صرفاً مقدار آبی است که موجب خواهد شد دریاچه کارکردهای اکولوژیک خود را حفظ کند و اگر در دراز مدت این مقدار آب وارد بستر دریاچه شود سطح تراز دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک یعنی۱/ ۱۲۷۴ متر خواهد رسید.
