مسجد سنگی ترک با کنده‌کاری‌های باشکوه و کتبیه‌های زیبا

مسجد جامع ترک یکی از زیباترین مساجد سنگی استان آذربایجان شرقی بوده که در شهر ترک در 29 کیلومتری شهر میانه قرار دارد. شگفتی‌های منحصر به فـرد و شیوه معماری و مصالح ساختمانی که در مسجد سنگی ترک به کار رفته، باستان‌شناسان را به تحیر واداشته و در عین حال تاریخ درخشان هنر معماری اسلامی را در قرون گذشته به تماشای علاقه‌مندان می‌گذارد.

بر در و دیوار مسجد تاریخ 1016 هجری قمری دیده می شود که مقارن با مقارن با حکومت شاه عباس صفوی است. علاوه بر این طبق کتیبه موجود در محل، این مسجد به سال 1282 هجری قمری پس از تخریب بر اثر زلزله، در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و توسط حاج عباس ترکی باز سازی شده است.

تاریخ بنای مسجد سنگی ترک مشخص نیست زیرا هیچ کتیبه‌ای در این رابطه وجود ندارد؛ البته برخی بنای آن را به زمان حیات حسن بن علی، برخی دیگر به سده ششم هجری و برخی نیز به سده هشتم هجری و دوران حکومت سلطان محمد خدابنده مربوط می‌دانند.

مسجد سنگی ترک به دفعات مورد مرمت قرار گرفته و آخرین بار در سال ۱۳۶۳ توسط میراث فرهنگى استان نوسازى و مرمت شد.

در کتیبه‌اى بر سنگ‌هاى وسط دو پنجره مسجد، تاریخ تعمیر آن و عبارتى در معرفى معمار و استاد بنا (عبدالوهاب) و بانى مسجد (حاجى مراد ترکى) نقر گردیده است.

در ضلع جنوب غربی مسجد آرامگاهی وجود دارد که منسوب به بانی یا معمار آن است.

کل بنا و نمای بیرونی این مسجد از سنگ ساخته شده است. این مسجد سنگی یک صحن با دو در ورودی، شبستان و مناره داشته که گل دسته و قسمت فوقانین منهدم شده است. کتیبه‌ای در پیشانی دیوار در داخل هفت ترنج نوشته شده و یک کتیبه سنگی در کنار در ورودی دیده می شود.

شبستان مستطیل شکل این مسجد دارای ابعاد 90/17 × 5/21 متر است. یک گنبد بزرگ بر فراز جلوخان محراب و 12 گنبد کوچکتر روی ستون‌های سنگی حجاری شده و جرزهای شبستان استقرار یافته اند. همچنین شبستان مسجد دارای یک محراب اصلی با مقرنس کاری ساده و دو محراب کوچکتر سنگی نقش دار است که در طرفین محراب اصلی قرار دارند.

این محراب خود از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بسیار استادانه ساخته شده است، این محراب از سنگى یک پارچه تراشیده شده و کنده‌کارى‌هاى دیدنى دارد.

کنده‌کاری‌های باشکوه و کتبیه‌های زیبای آن، که به خط زیبای نستعلیق تزئین شده حکایت از دقت، نبوغ و ظریف‌‌کاری معماران مسلمان آن دوران دارد. ستون‌های این مسجد به گونه‌‌ای زیبا و حیرت‌انگیز با سنگ‌های یک‌پارچه و قرمز، هر بیننده‌ای را به تحیر و تفکر وا می‌دارد.

یک ستون از این مسجد‌ که تفاوت اساسی با ستون‌های دیگر دارد، نشان می دهد که این ستون‌ بعدها در هنگام تعمیر به جای ستون اصلی به کار رفته است. این مسجد 10 قسمت متمایز دارد که ساختمان اصلی آن تماما از سنگ، بنا شده و شبستا‌ن‌های آن بعدها با آجر ساخته شده است.