مسجد جامع ورامین، اوج هنر معماری ایلخانی

مسجد جامع ورامین که مسجد جمعه ورامین نیز نامیده می شود، یکی از قدیمی ترین ساختمان های شهر ورامین است. این مسجد قدیمی متعلق به دوره ایلخانی بوده و گچبری های آن از زیباترین نمونه های گچ بری ایرانی هستند.

بنای مسجد جامع ورامین در زمان سلطنت سلطان محمد‌ خدا‌بنده آغاز شده و در دوره پسرش به پایان رسیده است.

سبک معماری مسجد جامع ورامین ایلخانی است که در حقیقت ادامه سبک سلجوقی بوده است.

در بازدید از این مسجد تاریخی، ابتدا در مدخل مسجد دروازه‌ ورودی را خواهید دید كه تشكیل ایوان را می‌دهد. این ایوان سرتاسر ضلع شمالی مسجد بوده و صحن مسجد حیاطی مستطیل شكل است. وسط حیاط حوضی واقع شده كه شبیه حوض‌های وسط قلعه‌های مسكونی و رباط‌‌ها است. تهرنگ بنا میانسرای چهار ایوانی است. نیارش ساختمان نیز دقیق است و آمودهای پایداری دارد. گنبد آن دو پوسته بوده که خود آن ریخته و آهیانه مانده است که گنبد ناری است. شبستان آن با تاق های آهنگ و جهاربخش پوشیده شده است.

ایوان شبستان بلند و زیبای مسجد جامع دارای كتیبه‌هایی ارزشمند است؛ كتیبه‌های سوره جمعه در متن و در حاشیه كتیبه‌های كوفی آن از نمونه‌های خوب كتیبه‌های گچبری این عصر است. انواع طرح‌های اسلیمی و خط‌های عربی، كوفی و فارسی را دارا است. مادام دیو‌لافوا در سفر نامه خود از گنبد مینایی مسجد جامع یاد كرده است. این مسجد دارای چند كتیبه جالب است اولین كتیبه در سر در صحن مسجد واقع شده است. این كتیبه كاشیكاری بوده و كتیبه سر در حرم یا شبستان اصلی مسجد «یا ایها الذین امنو اذا نودی…» كتیبه بالای محراب و دور تا دور حرم «یسبح لله ما فی السموات و ما فی الارض…» كتیبه‌های بالای سر در ورودی از حرم به شبستان‌های شرقی و غربی … اما كاشیكاری مسجد در قسمت‌های زیر دیده می‌شود. در قسمت سر در اصل مسجد، در زیر قوس اصلی سر در مسجد، همچنین دو ستون تزیینی كه از دو طرف قوس تا بالا و راس آن ادامه پیدا كرده و در سر در حرم نیز زیر قوس نیم گنبد كاشیكاری از پایه قوس تا راس آن از دو طرف به طور كامل و همانند سردر اصلی مسجد وجود دارد.