بیم تخریب بزرگترین قلعه خشتی شمال غرب کشور در پارس آباد
قلعه اولتان یا (اولتان قالاسی) روزگاری دژی بود مستحکم که ایران باستان را از گزند حملات سپاه روم در امان می‌داشت اما این قلعه به مروز زمان از بین رفته و امروز شکل تپه ای به خود گرفته و در آستانه تخریب قرار گرفته است .
به گزارش ایرنا، اولتان قالاسی شهری باستانی متعلق به دوران ساسانی است. این محوطه در روستای بزرگی در ۱۵ کیلومتری جنوب غرب پارس‌آباد مغان قرار دارد و ارگ اولتان در ۵۰۰ متری این روستا و در کنار رود ارس واقع شده است.
قلعه اولتان در دوره اشکانی ساخته شده و بانیان نخستین آن اشکانیان بوده اند اما شکوفایی آن در دوران ساسانی و اوایل دوران اسلامی بوده و به واسطه استحکام و موقعیت مناسبی که داشته تا قرن دوازدهم هجری از آن استفاده می شده است.
این دژ در مساحت ۳۲۰ هزار متر مربع بنا شده و با ترکیب بجا مانده از آن یک دژ نظامی را تداعی می‌کند و با توجه به اظهارات کارشناسان هنوز قسمت اعظم ساختمان‌های قلعه در زیر خاک مدفون است.
قلعه باستانی اولتان از نظر ظاهری شبیه به ساختمان یک قلعه نظامی است اما بخشی از آن در سالیان گذشته بر اثر پیشروی رود ارس تخریب شده و بازسازی و نوسازی آن تاکنون به صورت مطلوب انجام نگرفته است.
کاوش در این قلعه در چند مرحله صورت گرفته و باستان شناسان در کاوش این قلعه با مجموعه منسجم معماری متعلق به دوره‌های مختلف اشکانی تا اسلامی مواجه شده اند، بیشتر آثار یافت شده در این اثر باستانی به دوره قرن سوم و چهارم هجری و ادامه معماری دوره ساسانی تعلق دارد ، آثار متعددی از قبیل تنور، اطاق‌های متعدد، بخاری و چهار طبقه طاقچه که با استفاده از اندود گچ تزیین شده در فضاهای معماری قلعه کشف شده است.
سفالهای بی نظیر و متنوع دوره‌های مختلف اسلامی قلعه اولتان درخور توجه و شایان اهمیت است، در درون محوطه قلعه نیز تپه هایی وجود دارد که واحد های کوچک ساختمانی بوده و ساختمان های عمده و اصلی درضلع شرقی قرار داشته که به علت تغییر مسیر رودخانه ارس قسمتی از آن از بین رفته است .
اولتان قالاسی باتوجه به وسعت ۵۰ هکتاری خود یک قلعه شهر به شمارمی رود که فضاهای مسکونی داخل قلعه و فضاهای صنعتی از قبیل کارگاه‌های مختلف فلزگری ، شیشه گری وسفال گری دربیرون از قلعه بوده‌است.
دورتا دور شهر خندقی ۱۵ متری ساخته شده بود تا قلعه را از گزند دشمنان در امان نگه دارد، این خندق به وسیله دو کانال آبی که از رود ارس کنده شده بود پر از آب می ماند.
قلعه اولتان در آستانه تخریب
به عقیده کارشناسان ، تخریب این قلعه ناشی از دو عامل بوده است ، یکی به دلیل فرسایش سواحل رود ارس که به تدریج در طول تاریخ بر اثر بارندگی و پیشروی موجب تخریب دیواره های ساحلی قلعه شده و دیگری که به سال های نه چندان دور مربوط می شود به دلیل وجود کارخانه شن و ماسه ای که در روبروی بنای قلعه احداث شده است، این کارخانه با گودبرداری جهت به دست آوردن ماسه به تدریج کل محوطه قلعه را از بین برده است.
کارشناسان باستان شناسی استان اعتقاد دارند در صورت تداوم این روند بیم این است که این بنای تاریخی به کلی آسیب دیده و حتی روزی برسد که هیچ نشانه ای از آن برجای نماند.
قلعه تاریخی “اولتان” پارس آباد بازسازی و مرمت می شود
منصور عالیقدری معاون میراث فرهنگی استان اردبیل در این باره گفت: قلعه اولتان شهرستان پارس آباد 25 اسفند ماه ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و با توجه به سفالهای سطحی و همچنین کاوش‌های صورت گرفته در سال‌های گذشته، قدمت این محوطه، اواخر دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی تخمین زده می‌شود.
وی با اشاره به اقدامات حفاظتی در باره این اثر تاریخی گفت: از جمله اقدامات انجام یافته در این زمینه فنس‌کشی در عرصه قلعه اولتان جهت حفاظت از عرصه، نصب برج دیده بانی در عرصه قلعه و ساحل بندی در شمال شرقی است ، کل محوطه قلعه اولتان با احتساب حریم به وسعت ۱۱۵ هکتار است که از این مقدار ۸۸ هکتار عرصه محوطه و ۲۷ هکتار حریم قلعه است.
عالیقدری از جمله ضوابط و مقررات عرصه اثر تاریخی قلعه اولتان را ممنوع بودن هر گونه ساخت و ساز، دخل و تصرف، تفکیک عرصه و هرگونه اقدامی که منجر به تخریب یا آسیب به عرصه اثر تاریخی شود ذکر کرد و گفت: انجام فعالیت‌های باستان شناسی، پژوهشی، احیاء و ساماندهی و نظایر آن با هدف احیای ارزش‌های فرهنگی و تاریخی اثر پس از تهیه و ارائه طرح به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و تصویب نهایی آن با اجرای دقیق مفاد طرح مصوب، معتبر خواهد بود.
وی اضافه کرد: پس از تعیین حریم قلعه اولتان، ضوابط حریم این اثر تاریخی از جمله ممنوع شدن ساخت و ساز بیش از ارتفاع تعیین شده در محدوده حریم و ایجاد تاسیسات در حریم قلعه اولتان منوط به اخذ مجوز از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است و سایر ضوابط و مقررات این اثر تاریخی نیز مطابق ضوابط و مقررات مشترک حریم‌ها خواهد بود.
قلعه اولتان قابلیت تبدیل به پایگاه میراث فرهنگی را دارد
نادر فلاحی مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل هم با بیان اینکه عرصه و حریم قلعه اولتان تعیین می‌شود، افزود: این قلعه شهر قابلیت تبدیل شدن به پایگاه میراث فرهنگی را در شمال استان دارد.
وی با اشاره به اینکه این قلعه در سال ۷۸ ثبت ملی شده، بیان کرد: از سال ۸۲ تا ۸۷ طی ۴ فصل، کاوش باستانشناسی در قلعه اولتان انجام گرفته است.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل بیان کرد: بازسازی و مرمت این قلعه در دستور کار است و با این اقدام قلعه اولتان به عنوان مهم‌ترین اثر تاریخی شهرستان پارس‌آباد می‌تواند به عنوان مرکزی برای مطالعات باستانشناسی در شمال استان مطرح شود.
فلاحی ادامه داد: این قلعه که در مرکز یک شهر تاریخی قرار داشت یکی از شهرهای مهم اوایل اسلام بود و در مسیر تاریخی جاده قفقاز قرار دارد که این موضوع اهمیت حفظ و احیاء آن را دوچندان می‌کند.
وی افزود: نام قدیمی این شهر ورثان بوده و از این شهر تنها ارگ مرکزی به وسعت ۳۵ هکتار و بخش صنعتی آن به وسعت ۲۵ هکتار باقی مانده است.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل اظهار دشت: تمام تلاش ها بر این است که این قلعه به یک منطقه گردشگری تبدیل شود.
سایت قلعه اولتان راه اندازی شود
علیرضا ارژنگی رییس میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری پارس آباد مغان هم در این باره به ایرنا گفت: اگر سایت این قلعه راه اندازی شود می توان مرمت و بازسازی آن را به نحو مطلوب انجام داد .
وی افزود: با راه اندازی این سایت کاوش هم در این قلعه صورت می گیرد البته اولین بار در سال ۱۳۱۲ در این منطقه کاوش صورت گرفت و در سال ۸۴ هم کار های کاوش در این منطقه صورت گرفته ولی به سبب نبود بودجه تدوام نیافت .
ارژنگی بیان کرد: این قلعه ۲هزار و ۲۰۰ سال قدمت دارد وبه زغم گذشت چندین سال اقدامی در بازسازی و مرت آن نشده است .
رییس میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری پارس آباد مغان ادامه داد : قلعه اولتان (اولتان قالاسی )بزرگترین قلعه خشتی شمالغرب کشور محسوب شده و نیازمند توجه ویژه است .
ارژنگی با بیان اینکه این مکان می تواند به یک منطقه گردشگری تبدیل شود افزود: در صورت بازسازی و مرت قلعه و ایجاد زیر ساخت های گردشگری ،این منطقه می تواند به نگین گردشگری آذربایجان تبدیل شود .
