سازمان همکاری شانگهای (2002)

نام جدید تشکیلات شانگهای پنج (1996) که در ابتدا کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان را در بر می گرفت. در سال 2001، کشور ازبکستان نیز به شانگهای پنج پیوست و نام تشکیلات جدید به سازمان همکاری شانگهای تغییر پیدا کرد. پس از برگزاری اجلاس هفتم سران شانگهای پنج در روسیه، در سال 2002، با تصویب اساسنامه و تغییرات در اهداف، تشکیلات فوق با نام ((سازمان همکاری شانگهای)) ، عنوان یک سازمان همکاری بین المللی رسما اعلام موجودیت کرد.

در حال حاضر بحث هایی چون نفت و گاز دریای خزر ، توسعه ناتو به سوی شرق، تاثیر عضویت کشورهای منطقه در سازمان تجارت جهانی، تلاش جهت یافتن سازوکاری مناسب برای جلوگیری از سلطه آمریکا بر امور جهانی و … در مذاکرات، اعلامیه ها و یا بیانیه های سازمان فوق مطمح نظر قرار می گیرد.

علیرغم محدودیتها و مسائل موجود در رابطه با قواعد خاص بر روابط بین کشورها و مناطق مورد نظر، از جمله دستاوردهای سازمان همکاری شانگهای؛ ارائه سازوکارهایی برای گسترش اعتماد سازی میان اعضاء و آغاز سلاح در نواحی مرزی قابل ذکر می باشد.

به نظر تحلیل گران سیاسی عوامل مؤثر در توفیق کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای جهت نیل به اهداف از پیش تعیین شده را باید در سه مورد ذکر کرد:

1- منافع مشترک کشورهای عضو از قبیل، توسعه امنیت و ثبات سیاسی داخلی، توسعه اقتصادی و کسب حیثیت بین المللی.

2- دارا بودن هنجارهای مشترک از جمله: ضعیف بودن نسبی کشورهای عضو، اولویت های متفاوت داخلی نسبت به کشورهای قوی و وجود توانایی ها و منابع بالقوه میان اعضاء.

3- تاکید اعضاء بر سیاست تغییر وضع موجود.

روابط چین و روسیه در این سازمان اساسی است. این دو قدرت بزرگ پایه های اصلی سازمان همکاری شانگهای را تشکیل می دهند و همکاری بین آنها ضروری است. اگر چه این دو کشور با ظهور نظام تک قطبی مخالف هستند ولی با این وجود هنوز هم دارای روابط استراتژیک همسو نیستند. اجلاس بین مقامات چینی و روسی عمدتا به محافظه کاری دو طرف همراه است و در واقع روابط بین این دو کشور چندان گرم به نظر نمی رسد . چین مایل نیست تا با روسیه، یک بلوک استراتژیک تشکیل دهد چرا که می خواهد از اتحادیه های دست و پاگیر اجتناب کند. علاوه بر آن روسیه را به عنوان یک شریک غیر قابل پیش بینی می بیند. در مقابل، به نظر می رسد ملی گرایی افراطی روسها، بی اعتمادی سنتی روسیه نسبت به خارجیان و نگرانی مسکو در خصوص مهاجرت های غیر قانونی چینی ها به آن کشور (بیش از یک میلیون چینی در روسیه اقامت دارند) از جمله عوامل باشند که باعث گسترش و تعمیق روابط بین مسکو و پکن می شود.

تشکیلات منطقه ای فوق به عنوان سازمانی مطرح است که دارای طرح های جاه طلبانه برای همکاری های چند جانبه می باشد و علاوه بر پنج عضو بنیانگذار، در اجلاس سران در 2001، اربکستان نیز به عضویت رسمی سازمان همکاری شانگهای در آمد. از سوی دیگر کشورهایی مثل ایران، هند، پاکستان و مغولستان به عنوان عضو ناظر؛ آسه ان، کشورهای مستقل مشترک المنافع و ترکمنستان به عنوان عضو میهمان؛ و بلاروس و سریلانکا به عنوان ((شریک گفتگو ها)) (از سال 2009) در اجلاس شرکت دارند.

در ماه مه 2011 افغانستان که در گروه تماس ((سازمان همکاری شانگهای- افغانستان))، همکاری دارد تمایل خود را برای حضور در سازمان به عنوان ((عضو ناظر)) اعلام کرده است.

سازمان همکاری شانگهای از نظر اندازۀ جمعیت، نخستین کنشگر منطقه ای در جهان است (میزان جمعیت اعضای اصلی و ناظر بر سر هم بیش از سه میلیارد نفر و مساحت آنها 37 میلیون کیلومتر مربع یعنی 35% خشکی های کرۀ زمین است).

سرزمین غیر خود مختار

اصطلاحی است که توسط سازمان ملل متحد در مورد سرزمینی به کار برده شده است که صرفنظر از نام آن ، (سرزمین خارجی، سرزمین ماورای بحار، ایالت ماورای بحار، وابسته، سرزمین خودمختار، سرزمین و یا صرفا مستعمره) تحت کنترل قدرت استعماری است. مادۀ 73 منشور سازمان ملل متحد کلیه کشورهای عضو را مسؤول اداره و نظارت بر سرزمین های غیر مختار به منظور ارتقای سعادت و رفاه ساکنان آن سرزمین (از جمله تضمین پیشرفت در ابعاد سیاسی اجتماعی، اقتصادی علمی) می سازد به گونه ای که به آنها یاری شود تا خود به توسعه نهادهای خویش بپردازند.