شناسایی جهش ژنی عامل بیماری نقص ایمنی در کشور
مطالعات اخیر محققان مرکز تحقیقات نقص ایمنی اولیه دانشگاه علوم پزشکی تهران بر روی آنالیز ژنوم افراد یک خانواده نشان می‌دهد که جهش خاصی از ژن فعال کننده نوترکیبی 1 ، موجب بروز بیماری نقص ایمنی اولیه خفیف در افراد مبتلا به نقص آنتی بادی اولیه می‌شود و این یافته جدید پزشکان را در ارائه درمان‌های صحیح‌تر رهنمود می‌کند.
دکتر سید حسن ابوالحسنی مجری طرح در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با بیان اینکه این پروژه تحقیقاتی به منظور بررسی ژنتیکی بیماران مبتلا به نقص ایمنی اولیه با علل ناشناخته اجرایی شده است، افزود: بیماری نقص ایمنی اولیه دسته‌ای از بیماری‌های ژنتیکی هستند که سیستم دفاعی بدن فرد به علت نواقص عملکردی و ساختاری قادر به مقابله کامل در برابر میکروب‌ها، قارچ‌ها و یا ویروس‌ها نیست.
وی با تاکید بر اینکه دسته‌ای از این بیماری‌ها به دلیل بروز برخی مشکلات ژنتیکی اتوزومال مغلوب ایجاد می‌شود، اظهار داشت: به دلیل بالا بودن نرخ ازدواج‌های فامیلی در کشورهای خاورمیانه مانند کشور ایران، این دسته از بیماری‌ها نیز در کشور ما بسیار بالاتر از متوسط کشورهای غربی است. این بیماران معمولا در سنین کودکی علائم خود را بروز می‌دهند و فرد، مبتلا به عفونت‌های مکرر دستگاه گوارشی و تنفسی، بیماری‌های خودایمنی و بدخیمی می‌شوند.
ابوالحسنی با بیان اینکه تاکنون کمتر از 10 درصد از این بیماران مبتلا به نقص آنتی بادی متغیر شایع دارای علت شناخته شده ژنتیکی و تشخیص مولکولی هستند، ادامه داد: در مرکز تحقیقات نقص ایمنی پروژه‌های تحقیقاتی برای بررسی ژنتیکی بیماری‌های نقص ایمنی اولیه در سطح ملی با همکاری وزارت بهداشت در دستور کار قرار دارد.
وی بررسی ژن فعال کننده نوترکیبی 1 (RAG 1) را بخشی از این پروژه ملی دانست و خاطر نشان کرد: در این مطالعه که با عنوان “جهش هاپیومرفیک در ژن RAG 1 مسبب بروز تظاهر بالینی بیماری نقص آنتی بادی متغیر شایع” اجرایی شد، اقدام به بررسی اثرات جهش خفیف این ژن در ایجاد نوع متفاوتی از بیماری‌های نقص ایمنی اولیه کردیم.
محقق جوان برگزیده بیستمین جشنواره علوم پزشکی رازی در حوزه بالینی، ژن RAG1 را مسبب بروز طیف متنوعی از نقایص ایمنی از نوع توام شدید تا نوع نواقص آنتی بادی اولیه توصیف کرد و یادآور شد: این تحقیقات ماحصل ارزیابی علل زمینه ژنتیکی در بیماران مبتلا به نقص ایمنی متغیر شایع بود که علل مولکولی آنها ناشناخته است، و در این مطالعه با استفاده از روش‌های نسل نوین بررسی ژنتیکی کلیه ژنوم انسانی (Whole exome sequencing) در یک خانواده مورد آنالیز قرار گرفت.
وی ژن RAG1 را مسؤول ساختن نوعی پروتیئن دخیل در فرایند شکست و ترمیم DNAدانست و اضافه کرد: از آنجا که بدن باید با عفونت‌های متفاوتی مقابله کند نیازمند ابزارهای دفاعی متنوعی نیز است. این تنوع با کمک شکستن و ترمیم‌های مکرر در سطح ژن‌های ایمونوگلوبولین و رسپتورهای سلول‌های لنفوست T با کمک پروتئین‌های ترمیمی صورت می‌گیرد و لذا جهش در این ژن‌ها منجر به عدم وجود تنوع در سلاح‌های سیستم ایمنی شده و فرد دچار عفونت‌های شدید می‌شود.
ابوالحسنی یکی از علل بروز بیماری نقص ایمنی شدید را جهش در ژن RAG1 نام برد و افزود: یافته‌های مطالعه ما، طیف وسیع‌تری از اختلالات مربوط به جهش این ژن را نشان داد به صورتی که جهش خفیف‌تر می‌تواند شکل بالینی فریب‌دهنده‌تری را نشان دهد که نیاز به بررسی‌های ژنتیکی را در این بیماران تایید می‌کند.
این محقق به اهمیت یافته‌های این مطالعات اشاره کرد و گفت: بر اساس داده‌های به دست آمده از آنالیز ژنوم بیماران نقص ایمنی با علل ناشناخته، علاوه بر آنکه ناقلین این بیماری در افراد خانواده بیمار قابل شناسایی خواهند بود، پزشک برای ارائه مشاوره‌های ژنتیکی دقیق‌تر می تواند بیمار و خانواده او را راهنمایی کند.
ابوالحسنی با بیان اینکه در حال حاضر تست‌های ژنتیکی اثر اندکی بر تغییر روند درمانی بیماران دارد، ادامه داد: این در حالی است که تا زمانی که ژن مسبب بیماری پیدا نشود نمی‌توان از روش‌های درمانی جدید مانند ژن درمانی و سلول درمانی که در سال‌های آتی مورد است، بهره برد.
مجری طرح خاطر نشان کرد: در حال حاضر این روش‌های نوین درمانی در دنیا بر روی مدل‌های حیوانی در حال اجراست و در صورتی می‌توان این روش‌ها را در فاز بالینی مورد استفاده قرار داد که ژن مسبب بیماری را شناسایی کنیم.
وی همچنین خاطر نشان کرد: شناسایی دقیق ژن RAG1 درحال حاضر در بیماران با تظاهر خفیف بالینی منجر به شروع درمان صحیح‌تر چون پیوند مغز استخوان و بهبود بقا و کیفیت زندگی مناسب خواهد شد.
