رشد ۳.۵ برابری کشفیات قاچاق با استقرار گمرک هوشمند

به گزارش ارک خبربه نقل از مهر، در همه کشورهای دنیا، گمرک مسئول اجرای قوانین گمرکی و اخذ حقوق و عوارض ورودی (واردات) و خروجی (صادرات) و همچنین مسئول اجرای سایر قوانین و مقررات مربوط به واردات، ترانزیت و صادرات کالاها است از این رو اصلی‌ترین نقش در مبارزه با ورود کالای قاچاق به کشور بر عهده این سازمان است. اگر کنترل تمامی کالاها در سالیان گذشته، امری شدنی بود، امروزه با افزایش چشمگیر حجم تبادلات تجاری کشورها، عملاً امکان رصد تمامی کالاهای وارده به کشور بدون استفاده از هوش مصنوعی امکان پذیر نیست.

به استفاده از هوش مصنوعی در فرایندهای گمرکی، گمرک هوشمند گفته می‌شود. فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصادی و دارایی در این باره معتقد است، در حوزه گمرک، هدف‌گذاری ما تبدیل گمرک به نهاد تسهیلگر تجارت خارجی و حرکت به سمت گمرک هوشمند است. رئیس کل گمرک نیز با تأکید بر اینکه هوشمندسازی گمرک یک اجبار و الزام است، گفت: همه خدمات گمرک در آینده به صورت مجازی و هوشمند خواهد بود.

در همین زمینه با توجه اهمیت گمرک هوشمند برای کاهش ورود کالای قاچاق، با علی بعیدی مفرد، معاون برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل گمرک ایران گفتگویی انجام داده‌ایم که از نظرتان می‌گذرد:

با توجه به تاکید وزیر اقتصاد درباره گمرک هوشمند، این اتفاق چند درصد در کشور پیشرفت داشته است و این پیشرفت‌ها شامل چه مواردی است؟

افزایش تجارت فرامرزی، گمرکات جهان را در بهره برداری از منابع سازمانی برای انجام دقیق وظایف گمرک برای ارائه تسهیلات و کنترل توامان با چالش روبه رو کرده است از این رو گمرک ایران، الکترونیکی کردن منابع و خودکارسازی فرآیندها را مورد توجه قرارداد. با عنایت به نقش کلیدی گمرک در زنجیره تامین، مهمترین داده‌های انبوه تجارت در این سازمان شکل گرفته است و در راستای انجام تحلیل و پیش بینی‌های لازم در این حوزه، بهره‌گیری از علوم هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در اولویت گمرک قرار گرفته است.

گمرک ایران در فاز نخست نسبت به استقرار سامانه‌های الکترونیکی و توسعه آن اقدام کرد و در حال حاضر هوشمند سازی گمرک در دست اقدام است. همراه با اجرای این پروژه، ایجاد بستری برای گسترش عملکرد ارتباطی گمرک بر پایه ارائه خدمات به صورت «هرکجا و هرزمان» مورد تأکید بوده است.

گمرک هوشمند، گمرکی است که در آن تخصیص منابع و تصمیمات، مبتنی بر زیرساخت‌های هوشمند و مجموعه گسترده‌ای از داده‌ها در جریان آزاد اطلاعات با هدف افزایش رشد بهره‌وری اتخاذ می‌شود. اقدامات و فعالیت‌های صورت گرفته در راستای پیاده سازی گمرک الکترونیک و هوشمند در هشت برنامه اصلی در حال اجرا است.

ارزشگذاری هوشمند کالا، انتخاب هوشمند محموله‌ها برای ارزیابی، به‌کارگیری تجهیزات الکترونیک در رصد هوشمند و نامحسوس محموله‌ها (ازجمله پلمب الکترونیک و دوربین پلاک خوان هوشمند)، گمرک موبایل و شبکه فعالان اقتصادی گمرک (We)، بکارگیری پرنده‌های هوشمند بدون سرنشین، مدیریت هوشمند پرداخت‌های گمرکی، سطح بندی هوشمند کارشناسان مجازی و موتور جستجوی هوشمند تجارت فرامرزی و گمرک، هشت برنامه در حال اجرای گمرک هوشمند هستند که عملیاتی شده و یا در مرحله اجرا هستند.

۲. با توجه به تاکید مقام معظم رهبری بر نظارت کامل بر محموله‌های وارداتی، در حال حاضر برای نظارت بر کانتینرها از چه ابزارهای هوشمندی استفاده می‌شود؟

از مهمترین وظایف گمرک، نظارت و کنترل بر ورود و خروج کالاست و بدیهی است که با توجه به حجم بالای کالاها، کنترل همه آنها در حال حاضر امکانپذیر نباشد لذا بکارگیری تکنیک‌های مدیریت ریسک هوشمند و استفاده از داده‌های به دست آمده از منابع متنوع در دسترس و اطلاعات پردازش شده و دانش حاصل از آن و ایجاد پروفایل ریسک در سیستم، یکی از دقیق‌ترین و به صرفه ترین روش برای انتخاب و شناسایی کالاهای نیازمند کنترل اسنادی یا ارزیابی فیزیک کالا است که گمرک ایران با بهره‌گیری از این تکنیک‌ها عملاً بر روی محموله‌های پرخطر متمرکز شده و منابع محدود سازمانی را به صورت هدفمند تخصیص داده است.

درنتیجه کالاهای کم مخاطره می‌توانند به سرعت از گمرک ترخیص شده و با قیمت تمام شده پایین‌تر به دست مصرف کننده نهایی برسند. به همین منظور گمرک جمهوری اسلامی ایران، با استفاده از قابلیت انتخاب هوشمند محموله‌ها برای ارزیابی و بکارگیری پرنده‌های هوشمند بدون سرنشین در این راستا اقدام کرده است.

در فرآیند انتخاب هوشمند محموله‌ها برای ارزیابی، انتخاب کانتینر برای ارزیابی طبق لیست عدل بندی الکترونیک صورت می‌پذیرد و برای ارزیابی کالا از طریق آنالیز داده‌ای محمولات دارای ریسک به صورت هوشمند تعیین می‌شوند. این قابلیت در گمرکات غرب تهران، قزوین، بندر انزلی، بوشهر، اهواز، خرمشهر، زاهدان، فرودگاه امام خمینی (ره) و شهید رجایی، گناوه، آبادان، البرز، میرجاوه، عملیاتی شده است.

گمرک جمهوری اسلامی ایران به منظور نظارت مطمئن و نامحسوس بر نقل و انتقالات و ورود و خروج کالا و با اتکا به نیروهای جوان و متعهد و استفاده از توان داخلی؛ به صورت کاملاً بومی اقدام به ساخت و تولید انواع کوادکوپتر و پهباد در گمرکات کشور کرده است.

از جمله مزایای پرنده‌های هوشمند بدون سرنشین (کوادکوپتر) می‌توان به سرعت، دقت و هوشمندی بالا، امکان هدایت از راه دور و ارسال داده و تصویر برای انجام ماموریت‌های نظارت بر امورگمرکی و تجارت خارجی نام برد. در حال حاضر ساخت چهار دستگاه انجام پذیرفته و به‌کارگیری آزمایشی آن با موفقیت به پایان رسیده است.

کوادکوپترهای طراحی شده با قابلیت‌های اسکن محیط و نقشه برداری، دسترسی و نظارت بر نقاط غیرقابل دسترس و تعقیب اجسام، امکان کنترل و شناسایی کالا در محوطه، نظارت بر مشخصات کانتینر، نظارت هوایی بر محوطه گمرکی، شناسایی پلاک حامل در حال حرکت و همچنین تشخیص چهره و احراز هویت هوشمند را فراهم می‌کند.

۳. با توجه به لزوم کنترل محموله‌های کامیونی، به طور خاص چه کالاهایی با ایکس ری چک می‌شوند؟ و نیاز گمرک به این دستگاه چه مقداری است؟

یکی دیگر از وظایف گمرک ایران پیشگیری و مقابله با قاچاق کالا است که در راستای مقابله موثر با پدیده شوم قاچاق با توجه به حساسیت موضوع و تکالیف قانونی مقرر در قانون امور گمرکی و قانون برنامه ششم توسعه، این سازمان به عنوان مرزبان اقتصادی کشور برای ارتقای دقت و سرعت در عملیات گمرکی، تجهیز مبادی مرزی به دستگاه‌های پیشرفته بازرسی و کنترلی مطابق با فناوری روز و تکنولوژی‌های نوین خصوصاً دستگاه‌های بازرسی ایکس ری کامیونی را در دستور کار خود قرار داده است.

حضور فعالانه و مؤثر گمرک جمهوری اسلامی ایران در مبادی رسمی و اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه و تدابیر ویژه در سال‌های اخیر منجر به افزایش کشفیات کالا، انواع مواد مخدر، پیش سازها و قاچاق انسان شده است. چنانچه این سازمان در سال ۱۳۹۸ با کشف انواع مواد مخدر و پیش سازها مجموعاً به میزان تقریبی ۵۸۵ تن، در مقایسه با سال ۱۳۹۷ رشد ۲۹۴ درصدی داشته است که در کنار دستگاه‌های ای کسری، تخصص پرسنل و مربیان سگ‌های موادیاب نیز در این کشفیات موثر بوده است.

این سازمان به‌طور مستمر برای افزایش توان تجهیزاتی خود بالاخص در زمینه دستگاه‌های ایکس ری کامیونی تلاش‌هایی را صورت داده است در این زمینه علیرغم حذف ردیف اعتباری خرید دستگاه‌های ایکس ری در سازمان مدیریت از سال ۱۳۹۱، این سازمان با توجه به نیاز مبرم به این تجهیزات از طرق مختلف نسبت به تامین آنها اقدام کرده است که از آن جمله می‌توان به خرید دستگاه‌ها از طریق برگزاری مناقصات عمومی با تامین اعتبار از اعتبارات داخلی سازمان (علیرغم کمبود اعتبارات لازم)، برگزاری ۴ مرحله فراخوان برای استفاده از توان بخش خصوصی در سرمایه گذاری در این بخش که آخرین آن در سال جاری انجام پذیرفته و در حال پیگیری است، همچنین تهیه ۵ دستگاه ایکس ری تولید داخلی از سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی وزارت دفاع و نیز خرید ۵ دستگاه ایکس ری خودرویی ساخت صنایع اپتیک اصفهان وابسته به وزارت دفاع اشاره کرد، ضمناً با پیگیری‌های به عمل آمده و با توجه به عملکرد مطلوب گمرک ایران در کشفیات مواد مخدر و قاچاق در سطح بین‌المللی، دولت ژاپن در حال تهیه و تحویل ۲ دستگاه ایکس ری کامیونی برای نصب در گمرکات استان سیستان و بلوچستان است و یک دستگاه ایکس ری پالتی نیز توسط سازمان UNODC به گمرک بازرگان اهداء شده است.

این سازمان همچنین با استفاده از توان شرکت‌های دانش بنیان نسبت به انتقال تصاویر دستگاه‌های ایکس ری به مرکز نظارت سیستم‌های بازرسی در تهران برای ایجاد مرکز پشتیبان برای جمع آوری اطلاعات و همچنین نظارت بر عملکرد دستگاه‌ها اقدام کرده است. در خصوص تجهیزات گمرکات مرزی مسافری نیز گمرک با استفاده از منابع داخلی خود نسبت به تامین این دستگاه‌ها اقدام کرده و در همین راستا در سه سال گذشته ۳۷ دستگاه ایکس ری جدید تامین شده است.

همچنین این سازمان تلاش کرده است که علیرغم وجود کمبودهای مالی تمامی دستگاه‌های موجود را آماده به کار نگه دارد. مجدداً تاکید می‌شود که انجام این مهم بدون هیچ‌گونه همکاری از طریق دیگر سازمان‌ها (علیرغم درخواست‌های مکرر) صورت پذیرفته و کمبود اعتبارات در این زمینه بسیار مشهود است بطوری که این سازمان در خصوص تهیه قطعات یدکی و پشتیبانی ایکس ری‌های قدیمی تر با مشکل جدی مواجه است.

در راستای مدیریت ریسک با عنایت به تعرفه کالا، کشور مبدا، صاحب کالا، اظهارکننده، وسیله حمل و سایر پارامترهای با اهمیت، اظهارنامه‌های با ریسک بالا شناسایی و به صورت سیستمی و هوشمند در مسیر ایکس ری قرار می‌گیرند.

موضوع «پیاده سازی تطبیق سیستمی اسکن محموله‌های عبوری در گمرکات مبدا و مقصد» در سامانه جامع امور گمرکی با اتصال به تجهیزات ایکس ری صورت پذیرفته و این امر بطور مستمر در حال توسعه است. از اقدامات موثر برای بهبود روند عملیاتی دستگاه‌های ایکس ری و استفاده بهینه از آنها، راه اندازی سامانه مرکز جامع نظارت تصویری سایت‌های ایکس ری گمرکات کشور مستقر در مهرآباد برای نظارت مدیریتی و عملیاتی روند کار در گمرکات اجرایی است به طوری که کلیه تصاویر اسکن انجام شده به صورت برخط در تهران قابل مشاهده، رصد، تحلیل و رسیدگی قرار می‌گیرند.

۴. با توجه به اینکه وظیفه نظارت و پیگیری محموله‌ها از ورود کالا به گمرک تا رسیدن آن به مقصد بر عهده گمرک است، این سازمان چه برنامه‌ای برای پیشبرد پلمب هوشمند به عنوان یک ابزار هوشمند برای رهگیری کامیون‌ها دارد؟

نظر به اینکه نظارت و رهگیری هوشمند محمولات وارداتی و ترانزیتی به کشور از زمان ورود تا مقصد نهایی از جمله وظایف نظارتی گمرک است، لذا بکارگیری تجهیزات هوشمند پلمپ که این امکان را با ذخیره سازی داده‌های مورد نظر و امکان فراخوانی آن در نقاط موثر کنترلی فراهم کند، می‌تواند به عنوان ابزاری موثر در این راستا در اختیار گمرک و پلیس اقتصادی قرار دهد. لذا گمرک ایران ضمن تولید پلمب الکترونیکی با بکارگیری تگ های هوشمند که حاوی اطلاعات محمولات است و جایگزین کردن آن با پلمب های مکانیکی قبلی، نسبت به رهگیری هوشمند محمولات تجاری وارداتی و ترانزیتی اقدام کرده است. در این راستا تولید پلمب الکترونیک با استفاده از تکنولوژی شناسایی فرکانس رادیویی (RFID) و بکارگیری کد پاسخ سریع (QR) برای رعایت سطوح امنیتی و تحویل آن به کلیه گمرکات کشور صورت گرفته است.

با بکارگیری پلمب الکترونیک، از طریق تجهیزات آنتن RFID نصب شده در گمرکات، جاده‌ها و ایست‌های بازرسی نیروی انتظامی، ردیابی پلمب های مذکور امکان پذیر است. در حال حاضر آنتن‌های مذکور در ایست‌های بازرسی شهید میرزایی و مهریز یزد، شهرضا و نایین نیروی انتظامی نصب و برقراری اتصال به سامانه‌های مربوطه صورت پذیرفته است. شایان ذکر می‌باشد هر سال معادل یکصد میلیارد ریال از اعتبارات گمرک ایران صرف خرید پلمب می‌شد که با واگذاری خدمات تولید و توزیع پلمب به بخش خصوصی در آبان ماه ۹۸ مبلغ فوق صرفه جویی شد.

۵. گمرک چه برنامه‌ای برای تطبیق هوشمند وزن کالای سفارش شده و وزن کانتینر دارد؟ این کار در کدام گمرک‌ها انجام می‌شود؟

جهت تطابق وزن کالای سفارش شده و وزن کانتینر می‌بایست ابتدا از وزن دقیق و صحیح کانتینر در سیستم اطمینان حاصل شود که اقداماتی برای به حداقل رساندن دخالت انسانی در سنسور وزن در گمرک (باسکول) که اکثر گمرکات به باسکول مجهز شده و با زیر سیستم‌های سامانه جامع امور گمرکی به سامانه‌های گمرک متصل شده صورت پذیرفته، همچنین گمرک در تلاش است بتواند وزن کانتینر از سازمان بنادر بر اساس gantry crane نیز دریافت کند. چنانچه وزن حامل خارج شده از گمرک توسط باسکول‌های جاده‌ای صورت گیرد و در اختیار این سازمان قرار گیرد ریسک تغییرات و دستکاری های احتمالی در وزن کانتینر به حداقل خواهد رسید.

فلذا وزن کانتینر می‌بایست از سنسورهای متعدد در زنجیره‌ی تأمین کالا دریافت شود تا بتواند در مرحله‌ی بعدی جهت تحلیل اطلاعات مورد بهره برداری قرار گیرد.
در مرحله‌ی بعد گمرک ایران اقدام به ایجاد قابلیت آپلود فایل عدل بندی الکترونیک در سیستم کرده تا بتواند بر اساس اطلاعات اظهارنامه گمرکی با کانتینر تطابق صورت پذیرد و همچنین برای سندهایی که امکان بهره‌گیری از tsc وجود داشته در عدل بندی در سیستم قابلیت اتصال کدهای tsc به عدل بندی الکترونیک در کانتینر فراهم شده و با تحلیل دیتاهای مجتمع شده امکان اعمال ریسک و بهره‌گیری از سیستم‌های اطلاعاتی به عنوان ابزاری قدرتمند برای کمک به کارشناسان گمرکی وجود خواهد داشت.

۶. چه حجمی از کالای قاچاق توسط گمرک هوشمند کشف شده است؟

با استفاده از مکانیزم‌های موجود طبق استانداردهای سازمان جهانی گمرک، امکان بررسی داده و اعمال مدیریت ریسک با شناسایی شاخص‌های پر خطر مربوط به صاحبان کالا، اظهارکنندگان کالاها در حوزه تجارت خارجی میسر شده و همزمان با افزایش سرعت انجام فرآیندهای ترخیص و کاهش زمان انجام تشریفات، دقت در کنترل خودکار فرآیندها به نحو قابل توجهی افزایش یافته است. پیش از اجرای سامانه‌های الکترونیکی و اصلاح و کنترل فرآیندها به علت عدم وجود سیستم‌های کنترلی و نظارت لازم بر تشریفات گمرکی میزان ارزش کل پرونده‌های قاچاق مکشوفه ۴۰۰ میلیارد ریال بود، در حالی که با بهره‌گیری از این سامانه‌ها در ۶ ماهه نخست سال ۱۳۹۸ این شاخص به رقمی بالغ بر ۲۹,۲۱۵ میلیارد ریال افزایش یافت که حاکی از رشد بالغ بر ۲۶۴ درصدی آن نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.