فرونشست و جایگاه آن در طرح جامع شهر اصفهان؛ مشکل ساختاری یا پیامد
در مرحله اولِ این طرح مسائل و مشکلات شهر اصفهان از چهار مسیر متمایز و البته مرتبط با هم مورد کاوش (بررسی) و شناسایی قرار گرفته است به گونه‌ای که با برگزاری جلسات تخصصی، نظراتِ کارشناسی گروه‌های سهم‌دارا شامل (نمایندگان بخش عمومی، بخش خصوصی و جامعه مدنی)، درخصوص مسائل اصلی توسعه شهر اصفهان اخذ شد و از طریق برگزاری جلسات کانونی با گروه‌های مختلف شهروندان (جلسات مردمی) نقطه نظرات آن‌ها نیز برداشت شد و در کنار این دو مسیرِ اصلی، پیمایش مشاور طرح از طریق بررسی اسناد و انجام مصاحبه‌های تخصصی نیز به عنوان شاهد مد نظر قرار گرفته است.
در ادامه پس از فهرست مشکلات شهر اصفهان از مسیرهای چهارگانه فوق، فرآیند تلفیق مشکلات توسط تیم تهیه کننده و با استفاده از روش‌های علمی (فنونی همچون آزمون حد و مرز و فن تجریدهای تصاعدی) انجام و پس از حذف مشکلات ناسازگار با واقعیت و اصلاح شیوه بیان آن‌ها، بیانیه مشکلات استخراج شده است.
جمعاً تعداد ۸۸۲ مشکل (درونداد) در ۲۹ حوزه مورد بررسی در مرحله اول، طرح شناسایی شد که به موضوع فرونشست زمین در دو حوزه موضوعی (بافت فرسوده و آب) و در قالب چهار مشکل اولیه به شرح ذیل اشاره شده است:
۱) فرونشست تدریجی زمین و عدم امکان نشتیابی در بافتهای فرسوده
۲) پدیده فرونشست دشت و تخریب آبخوان زاینده‌رود
۳) پدیده فرونشست به علت تخلیه آبها و برداشتهای بی‌رویه در برخوار و عاشق‌آباد
۴) نبود طرح و مدیریت جامع فرونشست زمین
جایگاه موضوعِ فرونشست در فرآیند شناسایی و تحلیل مشکلات شهر اصفهان به شرح ذیل است:
الف) در بیانیه مشکلات / مطالبات، فرونشست تدریجی زمین و عدم امکان نشتیابی در بافتهای فرسوده و ناکارآمد به عنوان یکی از کلان مشکلات محلات ناکارآمد شهری شناسایی شده است و هر چند به این مشکل در برخی نمونه‌ها اشاره شده است، اما بسیار جزئی‌تر از سایر مشکلات این محلات است و نمی‌توان آن را مشکل مهمی در میان مشکلات محلات ناکارآمد اصفهان تلقی کرد. این مشکل عملاً در دل مشکل کلان کمبود زیرساخت‌ها و خدمات در محلات ناکارآمد قرار گرفته و مهم‌ترین پیامد ناشی از آن سرمایه گریزی از بافتهای فرسوده عنوان شده است.
ب) در حوزه آب، مشکلات مربوط به فرونشست به علت تخلیه آبها و برداشتهای بی‌رویه در برخوار و عاشق‌آباد و تخریب آبخوان زاینده‌رود، همچنین نبود طرح و مدیریت جامع فرونشست زمین ابتدا به عنوان یک کلان مشکل حوزه آب تحت عنوان ” فرونشست زمین به دلیل برداشتهای بی‌رویه از آبخوان و ضعف در مدیریت آن” شناسایی شده و در مرحله تلفیق و پایش مشکلات توسط تیم تهیه‌کننده طرح، موضوعِ فرونشست نه به‌عنوان یک مشکل ساختاری بلکه ذیل روبنایی ترین مشکل (معلول ناشی از همه مشکلات و علت‌ها) یعنی کم آبی به‌عنوان پیامد ناشی از مسائل مربوط به حکمرانی آب (مسائلی همچون عدم تأمین حق آبه زیست محیطی زاینده رود، بارگذاری بیش از حد جمعیت و کاربریها نسبت به ظرفیت آبخوان و برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی) شناسایی شده است.
هر چند در زمان تهیه مرحله اولِ طرحِ جامع، فرونشست به عنوان یک مسأله اجتماعی در رسانه‌ها منعکس نشده بود اما همواره از ابتدای فرآیند در سال ۹۷ مورد توجه تیم تهیه کننده طرح قرار داشته و به طور خاص کارگروهی با عنوان کارگروه فرونشست جهت بررسی جنبه های مختلف آن مأمور شد.
امید است با توجه به در پیشِ رو بودن مطالعات مرحله دوم طرح جامع اصفهان (با رویکرد نوین)، جایگاه موضوع آب و فرونشست در دستور کار به خوبی تعریف و در برنامه‌های پیشنهادی و اسناد مورد انتظار از آن بخصوص سند آب به راهکارها و برنامه‌های اجرایی پرداخته شود.
