فرش تبریز؛ نقشی از عشق بر تار و پود هنر
فرش تبریز یکی از انواع قالی‌های ایرانی است، این شهر یکی از مهمترین مراکز بافت قالی در ایران است و قالی‌های بافت آن از تنوع و گوناگونی بسیاری برخوردار هستند که تبریز از سوی شورای جهانی صنایع دستی به‌عنوان «شهر جهانی بافت فرش» انتخاب شده است.
به گزارش ارک خبر،تبریز از مهمترین مراکز بافت فرش در ایران است و دست بافته‌های هنرمندان این شهر در تنوع کم نظیرند. شهرت تبریز در فرش و فرش بافی و صدور آن به بازارهای جهانی به اندازه‌ای است که عنوان شهر جهانی بافت فرش را برای این دیار به ارمغان آورده است. بعضی از این فرش‌ها زینت بخش موزه‌های معتبر دنیا هستند و برخی دیگر به سبب ارزش بسیاری که داشتند، بخشی از کلکسیون افراد مشهور شدند؛ صنعتی که راه خود را به بازارهای داخلی و خارجی باز کرده و نام فرش ایران را در دنیا زنده نگه داشته است.
فرش تبریز از مشهورترین قالی‌های ایرانی است و در این شهر و روستاها و شهرهای اطراف تبریز و آذربایجان‌شرقی بافته می‌شود. نام تبریز با نام فرش دستباف گره خورده است و این هنر از مهمترین صنایع دستی این شهر به شمار می‌آید.
تاریخ فرش بافی در تبریز به سده‌ها قبل بر می‌گردد و این شهر یکی از قدیمی‌ترین و معروفترین مراکز بافت فرش دستباف در دنیا شناخته می‌شود. فرش‌های تبریزی در آغاز در قالب طرح‌های روستایی و با رَج‌های کم بافته می.شد؛ اما به مرور زمان بر هنر و تبحر قالی بافان اضافه و بر تعداد رج.ها افزوده شد. این سطح از سلیقه، مهارت و ظرافت در بافت، قالی بافی را در تبریز به هنری درباری تبدیل کرد.
مواد اولیه‌ای که در بافت قالی تبریز استفاده می‌شود به طور معمول از جنس پشم یا ابریشم هستند که این مواد باعث می‌شود فرش‌هایی با کیفیت اعلا در اختیار مصرف کننده قرار گیرد. فرش تبریز در طرح و بافت بسیار متنوع است و در سایزهای مختلفی بافته می‌شود. صنعت فرش نیز مانند دیگر صنایع کشور از مشکلات عدیده‌ای برخوردار است که برای آشنایی با قدمت و تاریخ فرش تبریز و همچنین چالش‌های موجود در این بخش به سراغ متخصصان این حوزه می‌رویم.
قدمت تاریخی فرش تبریز
یک تولید کننده فرش به ایسنا می‌گوید: فرش تبریز با اینکه زیر پای حمله‌ها و غارت‌های طولانی بوده اما زمانی که در ایران یک شرکت مقتدر و فرهنگی کشور را اداره می‌کرد، بوسیله هنرمندانی رشید، این هنر ایجاد شد بنابراین اگر بخواهیم قدمت فرش تبریز را حساب کنیم، حمله‌های پی در پی و غارت‌هایی که در موقع استیلای شهر و کشور بوجود آمد، در زمان‌های مختلفی از بین برده شد که نمی‌توان تاریخ و مقطع دقیقی برای آن بیان کرد.
محمدعلی فرش فروش قر آباغ ادامه می‌دهد: فرش از زمان‌های طولانی در خانه‌ها بافته می‌شد اما اینکه به‌عنوان یک هنر شناخته شود، زمان دقیق آن معلوم نیست؛ چنین هم می‌توان گفت که با توجه به قدمت تاریخی این شهر مسلماً هنر صنعت فرش بافی در آن به قبل از دوران صفویه باز می‌گردد، در نیمه دوم قرن پانزده و در دوران صفوی، فرش از حالتی روستایی به هنر پیشرفته درباری تبدیل شد و یکی‌دیگر از تحولات مهم در فرش این دوره، طرح‌هایی بود که هنرمندان دربار تبریز و هرات ایجاد کردند.
او اضافه می‌کند: فرش تبریز به علت دارا بودن سر حد میان ترکیه و روسیه، توسط تجار آن زمان و بنابه خواست و سلیقه‌ی آنها، تغییراتی توسط طراحان در این فرش‌ها ایجاد شد؛ بنابراین تنوع بیشتر نقوش فرش تبریز در طول زمان تغییرات مثبتی به دست آورده است.
او خاطرنشان می‌کند: مشکلات در حوزه‌ی تولید و فروش فرش از قدیم بوده است که نسبت به وضع و اقتصاد هر زمان و سیاست کشورها نوساناتی داشته است که این نوسانات گاهی بسیار شکننده و گاهی بسیار ملایم بوده‌اند.
این محقق و پژوهشگر در حوزه‌ی فرش‌های محلی ایران و آذربایجان یادآور می‌شود: مشکلات حوزه‌ی فرش ایران همیشه بوده، هست و خواهد بود اما بهترین بازار ایران، زمانی بود که از نظر اقتصادی ثبات در کشور وجود داشت.
او تاکید می‌کند: سیر عادی بازار در صورتی که مانند گذشته باشد برای مسئولین امکان پذیر است اما امروز هزاران دستگاه بافت کامپیوتری در شهرستانها وجود دارد که فرش‌های نفیسی هم می‌بافند و اکثر تجار هم از آنها استفاده می‌کنند که این مشکلات جهانی است.
او همچنین متذکر می‌شود: رقبای بسیاری در سرتاسر جهان در عرصه‌ی فرش داریم که از جمله آنها چین، هندوستان، پاکستان، افغانستان، ترکیه و…هستند در صورتیکه در گذشته خبری از این رقابت‌ها نبود و به پای فرش ایران نمی‌رسیدند.
این تولید کننده تبریزی در ادامه بیان می‌کند: امروزه در بسیاری از شهرستانها و روستاهای استان در خانه‌ها فرش بافته می‌شود که درآمد بدی ندارد اما چندان هم خوب نیست و می‌تواند کمک خرج یک خانواده باشد. امروزه فرش‌های بسیاری در اطراف تبریز و شهرستانها بافته می‌شود که می‌توان گفت تولید کم نیست اما خریدار کاهش یافته است و تعداد فرش‌های کامپیوتری یا دستی بافته شده کم نیست.
او اضافه می‌کند: ما با تکنیک زمان نمی‌توانیم اعتراض کنیم؛ یک فرش ۷۰ رجی ۱۰ متری بوسیله ماشین در عرض ۳۰ روز و به دست بافنده در عرض ۱۸ ماه آن را می‌بافد که مشکلات خرده فروش‌ها همواره بوده و قابل تحمل هم هستند.
قر آباغ تاکید می‌کند: باید ثبات دراز مدت اقتصادی داشته باشیم، بیمه کامل کارگران بافنده، ارائه وام بدون بهره، کنترل کیفیت و استفاده از قالیبافان متخصص از اقداماتی است که باید انجام دهیم.
برگزاری نمایشگاه‌های غیر اصولی از مشکلات بزرگ حوزه‌ی فرش است
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز هم اظهار می‌کند: بازار سرپوشیده تبریز یکی از بزرگ‌ترین بازارهای شناخته دنیا در حوزه‌ی فرش است که با وجود بیش از هزاران حجره‌ی تجار و فرش فروشان نامدار، به نمایشگاه فرش دائمی تبدیل شده است.
اسماعیل چمنی ادامه می‌دهد: یکی از مهمترین عوامل در رونق نداشتن فروش فرش و نارضایتی مصرف کنندگان و خریداران فرش دستباف ایرانی و تجار، وجود نمایشگاه‌های غیر اصولی، غیرحرفه‌ای و عدم قانون مداری است. برگزاری نمایشگاه‌های غیراصولی فرش باعث شده است تا برخی از تجار و فرش فروشان، حجره‌های خود را تعطیل کنند؛ بنابراین نمایشگاه‌های فرش دستباف باید سالانه یک بار در محل نمایشگاه‌های دائمی مراکز استان‌ها، با مجوز سازمان صمت هر استان توسط تشکل‌ها و اتحادیه‌های صنفی به صورت تخصصی برگزار شوند.
او خاطرنشان می‌کند: بیش از ۳۵ درصد تولید و صادرات فرش دستباف ایرانی متعلق به طرح، رنگ و نقش فرش آذربایجان و تبریز است که از گمرکات مختلف استان صادر می‌شود و در سطح آذربایجان شرقی، ظرفیت ۲۰۰ هزار نفری برای برخورداری از بیمه قالیبافی وجود دارد و بیش از ۵۰۰ هزار نفر در سطح استان از این راه ارتزاق می‌کنند.
چمنی همچنین یادآور می‌شود: با توجه به مصوبه مجلس شورای اسلامی تمامی قالیبافان باید از بیمه قالیبافی برخوردار شوند که در این راستا متولیان امر باید اهتمام جدی برای آذربایجان شرقی و اقصی نقاط ایران، اقدامات لازم را برای بیمه شدن قالیبافان انجام دهند.
او تاکید می‌کند: تا سال ۹۲، نزدیک به ۶۵۰ هزار خانواده بیمه شده در کشور داشتیم اما به جای ظرفیت دو میلیون نفری، سیر نزولی پیدا کرده و نزدیک به ۳۰۰ هزار خانواده از سهم بیمه برخوردار شده‌اند.
نبود بیمه و امنیت شغلی از چالش‌های مهم بافندگان است
بازرس هیأت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز نیز می‌گوید: در کشور ما چندین سال است که تولید، فروش و صادرات فرش دستباف با مشکل اساسی مواجه شده است و برای رهایی از این معضل باید به فکر راه چاره بود که یکی از این راه‌ها ایجاد نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های دائمی فرش دستباف است تا رقابت میان فرش‌های تولیدی به حداکثر رسد و کپی برداری از طرح‌ها و نقشه‌ها کمتر شود.
اعظم ستاری فرد ادامه می‌دهد: علاوه بر ایجاد نمایشگاه‌های دائمی فرش دستباف و ایجاد مرکز تهیه و توزیع مواد اولیه مرغوب هم از نیازهای اساسی و مشکلات فرش دستباف است تا در اختیار تولیدکنندگان قرار گیرد و فرش دستباف با کیفیت به بازار عرضه شود.
او اضافه می‌کند: یکی از مهمترین مشکلات قالیبافان، نبود بیمه سوبسیددار و امنیت شغلی است که چندین سال است از بیمه تأمین اجتماعی بی‌نصیب شده‌اند و جای خود را به بیمه روستاییان و عشایر داده است؛ بیمه‌ای بدون دفترچه درمانی و درصد بیمه پایین و نیاز به سابقه بیشتر که منتج به رغبت کم در میان نسل جوان به شغل و هنر قالیبافی شده است.
او خاطرنشان می‌کند: تمام صنوف و بازار تجاری در کشور تحت تأثیر اقتصاد کل کشور قرار گرفته‌اند و در وضعیت نابسامان کنونی نیز مقوله فرش از این قاعده مستثنی نیست.
ستاری فرد یادآور می‌شود: هرچه قیمت مواد اولیه بالاتر می‌رود، به ناچار قیمت دستمزد و تمام کننده فرش نیز بالا خواهد رفت، این مشکل با توجه به کمتر شدن قدرت خرید مشتریان باعث رکود در بازار خواهد شد و با توجه به آمارها افزایش قیمت مواد اولیه باعث کمتر شدن آمار اشتغال به کار فرش در سطح کشور شده است که این یک زنگ خطر برای متولیان این امر است.
صنعت فرش هویت و اصالت آذربایجان شرقی است
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی هم با تاکید بر ضرورت اولویت دهی به مزیت‌های بومی تولیدی در استان، صنعت فرش را هویت و اصالت آذربایجان عنوان می‌کند.
صابر پرنیان، رفع عملی موانع تولید و صادرات در صنعت فرش که ثروت ملی ایران به‌ویژه آذربایجان شرقی است را اقدامی تحول آفرین در اشتغالزایی و تقویت تولید ملی برشمرده و می‌گوید: باید از ظرفیت نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی، جامعه دانشگاهی به‌ویژه دانشکده فرش استان و صاحب‌نظران و بزرگان فعال در حوزه‌ی فرش اعم از طراحان، رنگرزان، تولیدکنندگان فرش دستباف، بافندگان روستایی و شهری و صادرکنندگان در مسیر ثروت آفرینی و اشتغالزایی استان بهره لازم را ببریم.
او، تقویت صنعت فرش را در گرو نگاه نو و تحول در تمامی بخش‌های این حوزه ارزشمند ملی دانسته و ادامه می‌دهد: با احصاء و دسته بندی دقیق مسائل می‌توانیم براساس اولویت بندی به سمت رونق تولید، صادرات، برندسازی، تامین مالی جهت تامین مواد اولیه و تولید و فروش گام اثربخشی برداریم.
انتهای پیام
