آئین سنتی تاسوعای حسینی در روستای اراضی مبارکه / اصفهان
هر ساله در روستای اراضی این شهرستان، آئین تاسوعای حسینی به صورت سنتی و پرشور برگزار شده و هر خانواده به اقتضای توان و سلیقه خود غذایی را پخته و در ظهر تاسوعا به حسینیه این روستا می‌آورد.
این آئین سنتی که قدمت بسیاری نیز دارد، بدین گونه است که در روز تاسوعای حسینی اهالی روستای همجوار، باغملک به روستای اراضی دعوت می‌شوند و در روز عاشورا نیز این اهالی روستای باغملک هستند که مردم روستای (اراضی) همسایه را به روستای خود دعوت می‌کنند.
در روز تاسوعای حسینی همه اهالی روستای اراضی در خانه‌های خود به پخت غذای نذری پرداخته و در ظهر تاسوعا با تزیین غذاها و قرار دادن آن در سینی‌های مجمع بزرگ همگی آنها را براساس آئینی سنتی روی سر خود می‌گذارند و به حسینیه می‌آورند.
پس از اقامه نماز جماعت در ظهر تاسوعا، در حسینیه روستای اراضی، همه اهالی و مهمانان در این مکان که شامل دکه‌های بسیاری هستند، جمع شده و پس از باز شدن درهای حسینیه، همگی وارد قسمتی که دکه‌های حسینیه قرار دارد، می‌شوند.
هر خانواده، مهمانان خود را به یکی از دکه‌های حسینیه برده و غذایی را که حاضر کرده است بر سر سفره قرار می‌دهد. هرساله مهمانان بسیاری از تمام نقاط استان اصفهان در روز تاسوعای حسینی برای شرکت در این آئین سنتی به روستای اراضی مبارکه سفر می‌کنند. این آئین سنتی هرساله در روز تاسوعای حسینی در این روستا برگزار می‌شود. روستای اراضی در فاصله ۴۵ کیلومتری مرکز اصفهان در جهت جنوب غربی واقع است.
عزاداری عاشورای حسینی / خرم‌آباد
مردم استان لرستان برای عرض ارادت به امام حسین(ع) در روز عاشورا سرتاپای خود را آغشته به گِل کرده، خاکی‌ترین آئین عاشورایی جهان را به نام «گل مالی» در استان لرستان به وجود آورده‌اند و این آئین چند صد ساله مردم لرستان است.
عزاداری سنتی مردم استان لرستان در ایام محرم روایتگر اوج حزن و اندوه مردمان این سرزمین است. آئین سوگواری سنتی و کهن سیدالشهدا (ع) در روز عاشورای حسینی که «در گل افتادن» است توسط پیر و جوان و زن و مرد در شهرستان خرم‌آباد و شهرستان‌های استان به نمایش گذاشته می‌شود، به‌گونه‌ای که مردم این دیار سرتاپای خود را به نشان غم و ماتم «گل مالی» می‌کنند.
«گِل‌مالی»، آئینی به یادگار مانده از پیشینیان قوم لـر است که مردم خرم‌آباد در مواقع مصیبت از دست دادن عزیزترین افراد انجام می‌دهند و شور مراسم گل مالی در روز عاشورای حسینی و عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) دیده می‌شود که مردم این شهرستان از روزها قبل از عاشورا خود را برای این مراسم آماده می‌کنند.
آئین دیرینه گل‌‌اندازی مردم لر از اوج ارادت خالصانه‌شان برخاسته است، روز قبل از عاشورا عده‌ای از جوانان هیأت اقدام به جمع‌آوری هیزم برای بر پا کردن آتش می‌کنند و در صبح عاشورا عزاداران حسینی که در گل می‌افتند به دور آتش جمع می‌شوند تا از سرما حفظ شوند.
در روز تاسوعا عزاداران در مقابل خیمه‌ها و تکیه‌های شهر که از نخستین روز محرم برپا کرده‌اند، حوضچه‌هایی بزرگ و کوچک با آجر درست می‌کنند و سپس خاک نرم و الک شده را مهیا کرده و در آن می‌ریزند، بطری‌های گلاب را بر تپه‌ای از خاک رس در میان حوضچه‌ها می‌چینند تا در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط کرده و گل روز عاشورا را درست کنند.
سنت‌های عزاداری در لرستان قدمتی بسیار طولانی برای عرض ارادت به امام حسین (ع) دارد، عزاداران حسینی صبح عاشورا و همزمان با طلوع آفتاب در محل تجمع هر یک از دسته‌ها برای عزاداری حضور پیدا می‌کنند.
سر و روی گل‌اندود شده چهره عزاداران سرور و سالار شهیدان در روز عاشوراست که همه عاشقان حضرت سرتاپای خود را با گلی که معطر به گلاب است، آغشته می‌کنند و دور آتش می‌ایستند تا گل روی لباس‌شان خشک شود.
بعد از خشک شدن، عزاداران با اشعاری ازجمله «این بدن از کیست که سر ندارد ـ عزیز زهراست کفن ندارد، زاده زهراست، عزیز زینب بی‌کس و یاور صحت ندارد» شروع به سینه‌زنی می‌کنند.
سینه‌زن‌ها دسته‌دسته گرد هم می‌آیند، با سینه زدن دست‌جات گردوغباری به آسمان بلند می‌شود و روی چهره همه عزاداران حسینی می‌نشیند که غم و ماتم از چهره یک‌یک عزاداران حسینی دیده می‌شود.
بهزاد پاکدل، مسئول انجمن آئین سنتی استان لرستان می‌گوید: گل مالی یکی از آئین‌ها و فرهنگ مردم لرستان است که قدمت و تاریخچه چند هزارساله دارد. این آئین در بدو تاریخ و حضور بشر (حضرت آدم) زمانی که نزاع بین هابیل و قابیل رخ داد، به امر خداوند زمین را چال کرده و جسد را به خاک سپردند، شروع شد. زمین همواره در فرهنگ مذهبی تألیف به پدر و آب مادر است که از تلفیق این دو، جسم درست می‌شود و از تلفیق آنها نیز جسم در زمین به حیات بازمی‌گردد.
جسم در قبر ماندگاری ندارد با خاک یکی می‌شود و به ریشه اول خود بازمی‌گردد، بنابراین گل‌مالی فرهنگی است که از بدو حضور بشر برجای‌مانده، به‌طوری‌که فرشته مرگ، روح انسان را می‌گیرد و جسم را به خاک و آب برای حیاتی دیگر می‌سپارد.
زمانی سیاه نماد غم بود و با توجه به این‌که پارچه سیاه کم بود دُور (سیاه‌چادر) را می‌بریدن و بر روی شانه‌ها می‌بستند، به این معنی که «دُور وَ شُو بُویی» یعنی عزادار باشی و گِل درست می‌کردند و روی شانه‌ها و سر که محل اندیشه انسان و زیبایی‌های آفرینش خداوند است، می‌گذاشتند به این نماد که جسم ما از خاک است و به خاک برمی‌گردد.
آئین سنتی مشعل‌گردانی اعراب در شب هشتم ماه محرم / قم
مشعل‌گردانی هم در مناطق مرکزی و جنوبی ایران از آئین‌های دهه اول محرم است که عرب‌ها بیشتر آن را اجرا می‌کنند، شهر‌هایی مثل قم، شهرری و اردکان یزد میزبان مراسم مشعل‌گردانی هستند. این مراسم که قبلا با مشعل‌های هیزمی برگزار می‌شد حالا چند سالی است که با مشعل‌های گازسوز جایگزین شده است.مراسم مشعل‌گردانی قدمتی حدود ٥٠٠ ساله دارد، در دوره‌هایی از تاریخ از جمله در زمان رضاشاه اجرای آن با ممنوعیت‌هایی روبه‌رو بوده است.
در مناطق مختلف ایران مشعل‌گردانی در روزهای متفاوتی از دهه اول محرم برگزار می‌شود و روایت در این مورد هم متعدد است،. برخی در اوایل دهه اول مشعل‌گردانی می‌کنند تا آغاز محرم را اعلام کنند، برخی در روز هشتم محرم این مراسم را اجرا می‌کنند که مناسبتش رسیدن امام حسین(ع) و همراهانش به دشت کربلا است، برخی هیأت‌ها هم در شب شام‌غریبان این مراسم را اجرا می‌کنند تا یاد شهدا را زنده نگه دارند.
آئین نمادین خیمه‌کوبی در نوش‌آباد / کاشان
آئین خیمه‌کوبی که در بیشتر مناطق ایران نمونه‌های آن را می‌شود مشاهده کرد، ترکیبی از شبیه‌خوانی و عزاداری است. در مراسم خیمه‌کوبی که در نوش‌آباد کاشان برگزار می‌شود، هر سال چند هزار نفر در نقش دو لشکر اشقیا و انبیا دور هم جمع می‌شوند، به همه و حتی بچه‌ها لباس‌های مناسب شبیه‌خوانی می‌پوشانند.در حالی که لشکر انبیا توسط لشکر اشقیا به ناحیه‌ای که از قبل مشخص شده هدایت می‌شوند. خیمه‌های نذری که توسط بچه‌ها حمل می‌شوند را به مکانی که برای برپا کردن آنها در نظر گرفته شده می‌برند و بعد رجزخوانی و برپا کردن خیمه‌ها آغاز می‌شود.
مراسم خیمه‌کوبی یا همان برپا کردن خیمه‌های دو طرف، معمولا در روز هشتم محرم انجام می‌شود، می‌گویند این مراسم حدود یک قرن سابقه دارد و مقدمه‌ای برای مراسم دیگری است که بازسازی چیده‌شدن خیمه انبیا و به راه افتادن لشکر اسیران از کربلا به سمت شام در روز یازدهم محرم است.
عزاداری زنان آستانه اشرفیه
در برخی شهرهای شمال کشور از جمله در آستانه اشرفیه، بخش دیگری از واقعه عاشورا توسط زنان بازسازی می‌شود. دسته‌های عزاداری زنان، به یاد زنان قیبله بنی اسد که برای دفن کشته‌های کربلا رسیده‌اند، دسته‌های عزاداری به راه می‌اندازند. گاهی بیل و ساقه‌های برنج به همراه خودشان دارند، بیل‌ها نمادی از راه افتادن برای دفن پیکر هاست و ساقه‌های برنج را به نشانه عزا بر سر و صورت‌شان می‌زنند.
این عزاداری‌ها در برخی شهرها در روز یازدهم محرم برگزار می‌شود و در برخی شهرها تا هفت روز بعد از واقعه کربلا ادامه دارد.
آئین پولکه‌گردانی در روستای شیشوان / عجب‌شیر
پولکه‌گردانی از آن آئین‌هایی است که بیشتر در شمال‌غرب ایران انجام می‌شود. قدمت این آئین احتمالا به دوران صفویه برمی‌گردد و آن را به عنوان یکی از ٩ آئین عاشورایی آذربایجان‌شرقی به ثبت ملی رسانده است.
پولکه، توپی از پارچه است که آن را به نفت و مواد سوختی آغشته می‌کنند و در شب عاشورا آتش می‌زنند؛ مشعل یا پولکه اصلی را در میدان اصلی روستا روشن می‌کنند، بزرگترها مشعل‌های بزرگ و کوچکترها مشعل‌هایی به اندازه قد و قواره خودشان برمی‌دارند. بعد از روشن کردن منبع اصلی، مشعل‌هایی کوچکتر از محله‌ها به سمت میدان اصلی برده می‌شوند. عزاداران، این مشعل‌ها را با زنجیرهای بلندی به دست می‌بندند و با مشعل اصلی روشن می‌کنند. برخی معتقد هستند که این آتش‌گردانی یادآور به آتش کشیده‌شدن خیمه‌های باقی‌مانده از کاروان امام حسین(ع) است.
آئین سنتی شمع‌گردانی / اردبیل
شمع‌گردانی اردبیل هم از آن مراسم‌های خاص منطقه است، آئینی که برخی معتقد هستند حدود هزار سال قدمت دارد، بردن شمع به مسجدها و روشن کردن آنها در عصر تاسوعا.کسانی که نذر دارند، شمع‌ها را از یک مسجد به مسجد دیگر می‌برند تا چهل‌ویک منزل را زیر پا بگذارند.
این مراسم علاوه بر اردبیل در بسیاری از شهرها و روستاهای نزدیک توسط دسته‌های عزاداری به جا آورده می‌شود و شمع‌گردان‌ها آرزو می‌کنند که حاجت‌هایشان برآورده شود. کسانی که نذر غذا و شربت و چای دارند هم معمولا نذری خودشان را به شمع‌گردان‌ها هدیه می‌دهند.
آئین سنتی چهل منبران در عصر تاسوعا / خرم‌آباد
رسم چهل منبر از شمال تا جنوب ایران در مناطقی مثل گلستان، اصفهان و لرستان به جا آورده می‌شود. این رسم هم از جمله آئین‌های عاشورایی است که جزو آثار ملی کشور ثبت شده است.
خانه‌هایی که قبلا در آنها مراسم روضه برگزار شده است، منبرهای خودشان را جلوی در می‌گذارند و مردمی که نذری دارند با چهل شمع منبر به منبر حرکت می‌کنند و پای هر کدام از این منبرها یک شمع روشن می‌کنند و برای برآورده شدن آرزویشان دعا می‌کنند.
در خرم‌آباد لرستان این مراسم به‌خصوص توسط زنان اجرا می‌شود. عزاداران بعد از زیارت یکی از امامزاده‌های مورد احترام شهر به یاد حضرت زینب(س) که اعتقاد دارند از کربلا تا شام چهل منزل را پشت سر گذاشته است، چهل منبر را پشت سر می‌گذارند و در نهایت دوباره به همان امامزاده‌ای که حرکت را از آن‌جا آغاز کرده‌اند، برمی‌گردند و برای برآورده شدن حاجات‌شان دعا می‌کنند.
