پرسش و پاسخ های کلیدی درباره توافق هسته‌ای
خبرگزاری ارک، پس از توافق جامع هسته‌ای میان ایران و ١+٥ پرسش‌ها و پاسخ‌های متنوعی درباره دستاوردها و امتیازات این توافق در فضای رسانه‌ای کشور مطرح شد که نه‌تنها گرهی را باز نکرد، بلکه بر ابهامات کار نیز افزود. بنا‌براین با توجه به ضرورت شفافیت در این مسئله و وجود پرسش‌های متعدد، در این نوشتار سعی شده است که با استفاده از پنج محور موجود در متن توافق یعنی: تحریم‌ها، حل اختلاف، قطعنامه‌های شورای امنیت، تحقیق و توسعه و برنامه نظامی، به برخی ابهامات و پرسش‌هایی که در این زمینه وجود دارد، پاسخ داده شود.
تحریم‌ها
تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا چه زمانی تعلیق و چه زمانی لغو می‌شوند؟
تعلیق بخشی از تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا پس از تاییدیه آژانس مبنی‌بر انجام تمامی تعهدات ایران و حل مسائل گذشته و حال برنامه هسته‌ای براساس گزارش آژانس (شامل لیستی یازده‌موردی که شامل مسئله ابعاد احتمالی نظامی) است و بخشی دیگر از تحریم‌ها نیز هشت‌سال پس از شروع توافق تعلیق خواهد شد. بخشی از تحریم‌های اتحادیه اروپا نیز ١٠ سال دیگر تعلیق خواهد شد.
براساس ضمیمه پنجم توافق، لغو اکثر تحریم‌های اروپا در فاز انتقال (هشت سال پس از پذیرش برجام) و مابقی آن در فاز خاتمه یعنی ١٠سال پس از پذیرش برجام اتفاق خواهد افتاد. آمریکا نیز تعهد داده است در فاز انتقال (هشت سال پس از پذیرش) بیشترین تلاش خود را برای لغو یا اصلاح تحریم‌ها انجام دهد؛ ولی به بهانه ساختار سیاسی آن کشور تعهدی برای لغو تحریم‌ها حتی در انتهای توافق نداده است.
آیا براساس توافق، اموال توقیف‌شده ایران در کشورهای مختلف باز پس داده خواهد شد؟
بر اساس متن قطعنامه شورای امنیت «تمام کشورها باید تا هشت سال بعد از روز پذیرش برجام به مسدودکردن وجوه یا سایر دارایی‌های مالی و منابع اقتصادی موجود در خاک آن‌ها در روز پذیرش برجام ادامه دهند.»
حل اختلاف
آیا در‌صورت نقض توافق توسط طرف مقابل، ایران می‌تواند اقدامی انجام دهد؟
بر اساس ماده٣٧ توافق، ایران می‌تواند درصورتیکه مدعی نقض توافق توسط هر یک از کشورهای طرف مقابل شود و مکانیزم‌های مشورتی قادر به حل موضوع نباشد، به شورای امنیت شکایت کند. در این صورت شورا می‌بایست در‌مورد ادامه تعلیق تحریم رای‌گیری کند و درصورتیکه ایران نتواند ظرف سی روز تمام کشورهای دارای حق وتو در شورای امنیت را برای ادامه تعلیق تحریم‌ها راضی کند، تمام قطعنامه‌های قبلی تحریم دوباره برقرار خواهد شد.
اگر کشورهای دیگر بعد از توافق تحریم‌های جدیدی که ناقض توافق بود، بر علیه ایران وضع کردند، واکنش ایران چه می‌تواند باشد؟
بر اساس بند ٧-٤ از ضمیمه چهارم توافق، درصورتیکه ایران اعتقاد داشته باشد تحریم‌های یک کشور ناقض توافق است، آن کشور می‌بایستی با ایران مشورت کند و در‌صورت اقناع‌نشدن ایران موضوع ابتدا به کارگروه خرید و سپس به کمیسیون مشترک ارجاع خواهد شد که در هر دو ساختار می‌بایست ایران رای اجماعی هر هشت عضو را دریافت کند.
قطعنامه‌های شورای امنیت
قطعنامه‌های شورای امنیت چه زمانی لغو می‌شوند؟
قطعنامه‌ای ذیل ماده ٤١ فصل هفتم منشور سازمان ملل صادر خواهد شد که براساس آن پس از اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید کرد ایران تمامی‌تعهدات خود را انجام داده و تمامی مسائل گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران حل شده است، تمهیدات قطعنامه‌های پیشین (و نه خود آن‌ها) را خاتمه خواهد داد. ١٠سال پس از اجرای برجام و درصورتیکه قطعنامه‌های پیشین بنا به درخواست هر کدام از کشورها باز‌نگشته باشد، هر شش قطعنامه قبلی همراه با این قطعنامه جدید خاتمه داده خواهد شد. لازم به ذکر است در‌حال‌حاضر کشورهای ٥+١ اعلام کرده‌اند به‌صورت یک‌جانبه مدت ١٠سال قید‌شده در توافق را به پانزدهسال افزایش داده‌اند!
آیا توافق امکان بازگرداندن شش قطعنامه فعلی شورای امنیت را فراهم می‌کند؟
در برجام و در بند١١ از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درباره فعالیت هسته‌ای ایران تصریح می‌کند درصورتیکه یکی از طرف‌های برجام بر این اعتقاد باشد که تعهدات توافق وین یا بخشی از آن اجرا نشده است و درصورتیکه مکانیزم‌های مشورتی حل اختلاف نتواند آن کشور را راضی کند، شورای امنیت ملزم است ظرف سی روز درباره ادامه لغو تحریم‌ها ( و نه برقراری دوباره آن) رای‌گیری کند. درصورتیکه ظرف سی‌روز چنین قطعنامه‌ای تصویب نشود، هر شش قطعنامه قبلی شورای امنیت به‌صورت خودکار مجددا اعمال خواهد شد. به این امر در‌اصطلاح سیاسی مکانیزم ماشه گفته می‌شود. بر این اساس هر کدام از کشورهای دارای حق وتو در شورای امنیت به‌تنهایی و حتی در‌صورت مخالفت تمامی کشورهای دیگر عضو می‌تواند منجر به بازگشت شش قطعنامه قبلی شود.
مباحث فنی و تحقیق و توسعه
محدودیت ایران برای غنی‌سازی اورانیوم تا چه زمانی ادامه دارد؟
براساس متن اصلی توافق، محدودیت ایران برای غنی‌سازی تا سطح ٥٠٦٠سانتریفیوژ به‌مدت ١٠سال خواهد بود؛ اما در ضمائم توافق دیده‌شده که ایران تا پانزدهسال صرفا در مکان‌ها و برای فعالیت‌هایی که در برجام مشخص شده می‌تواند سانتریفیوژ برای غنی‌سازی یا تحقیق و توسعه نصب کند که براساس این بند محدودیت غنی‌سازی ایران به پانزدهسال افزایش خواهد یافت.
محدودیت تحقیق و توسعه کشورمان براساس توافق تا چه میزان است؟در حوزه تحقیق و توسعه به‌عنوان زمینه ادامه فعالیت‌های هسته‌ای کشور پس از پایان محدودیت‌ها، تا پانزدهسال تحقیق و توسعه غنی‌سازی در ایران محدود به نسل‌های فعلی سانتریفیوژهای کشور، آن‌هم به‌صورت ناقص خواهد بود؛ به‌طوری‌‌که تا هشت سال به‌صورت تست تکی، از سال هشتم در‌قالب زنجیره سی‌تایی و فقط از سال سیزدهم امکان تحقیق و توسعه در‌قالب آبشار و از سال پانزدهم امکان تولید صنعتی این نسل از سانتریفیوژها مشروط به پایدار‌بودن توافق تا آن زمان فراهم خواهد شد.ایران در طول این پانزده سال نمی‌تواند بر روی هیچ نسل دیگری از سانتریفیوژها تحقیق انجام دهد؛ مگر اینکه با رای موافق تمامی اعضای کمیسیون مشترک شامل شش کشور طرف مقابل و اتحادیه اروپا این مجوز را دریافت کند.
برنامه موشکی و نظامی
وضعیت تحریم تسلیحاتی ایران در توافق چگونه است؟
براساس قطعنامه شورای امنیت هر‌گونه ارسال سلاح از خاک ایران تا پنج سال ممنوع خواهد بود و واردات هر‌گونه سلاح (حتی تسلیحات متعارف) به ایران در طول دوره مذکور نیز منوط به کسب مجوز مورد به مورد از شورای امنیت خواهد بود.
آیا بر طبق توافق، محدودیت‌هایی برای برنامه موشکی ایران به‌وجود خواهد آمد؟
بر طبق قطعنامه شورای امنیت که با موافقت ایران صادر شده است، در طول دوره هشت‌ساله تا فاز انتقال «هیچ فعالیتی مرتبط با موشک‌های بالستیک طراحی شده با قابلیت حمل تسلیحات هسته‌ای» برای کشورمان مجاز نخواهد بود و بر این اساس برخی موشک‌های بالستیک کشورمان مانند شهاب٣ و نسل‌های بالاتر آن، قیام، سجیل ١و ٢و ٣ که دارای چنین قابلیتی هستند، مشمول این بند خواهند بود.
آیا براساس توافق انجام‌شده امکان بازرسی از مراکز نظامی ایران وجود دارد؟
در متن قطعنامه شورای امنیت که براساس برجام با موافقت ایران صادر شد، برای حل مسائل گذشته و حال ایران قید شده است: «ایران باید به‌طور کامل براساس خواسته‌های آژانس با آن همکاری کند تا آژانس بتواند تمام مسائل باقی‌مانده را همان‌طور که در گزارش‌هایش آمده حل کند.»
پس از حل مسائل گذشته و حال برنامه ایران و برای مسائل آینده نیز در‌مورد موارد اختلافی در‌مورد بازرسی‌ها آمده است درصورتیکه ایران با بازرسی از مکانی یا رویه‌ای که آژانس برای بازرسی مذکور درخواست کرده مخالفت کند، موضوع می‌بایست به کمیسیون مشترک (متشکل از ایران، آمریکا، فرانسه، آلمان، انگلیس، اتحادیه اروپا، چین و روسیه) ارجاع شود و این کمیسیون با رای پنج عضو از هشت عضو نظر خود را اعلام و ایران ظرف سه روز موظف به انجام اقدامات لازم است.به عبارت دیگر براساس توافق برای بازرسی از مکان نظامی یا امنیتی یا هر مکانی که ایران با بازرسی از آن مخالف باشد، نیاز به رای پنج عضو از هشت عضو کمیسیون وجود دارد. با توجه به اینکه پنج عضو کمیسیون مشترک غربی هستند، برای بازدید از اماکن امنیتی و نظامی مورد مخالفت ایران باید بین بلوک غربی در کمیسون توافق وجود داشته باشد.
دکتر میثم ظهوریان
منبع:shahraraonline
