زبان ترکی آذربایجانی
زبان ترکی آذربایجانی زبان رسمی جمهوری آذربایجان و زبان بومی اهالی در منطقه آذربایجان ایران و سایر مناطق آذری نشین ایران است. ترکی آذربایجانی به عنوان زبان بومی همچنین در نواحی شرقی ترکیه و جنوب گرجستان و داغستان رایج است.
ترکی آذربایجانی
جمهوری آذربایجان،ایران، ترکیه، عراق، گرجستان، روسیه
تعداد متکلمان
۲۳ تا ۳۰ میلیون نفر
خانواده زبانی
زبانهای آلتائی، ترکی، ترکی غربی
زبان رسمی
جمهوری آذربایجان
کدهای زبان
ISO 639-1
az
ISO 639-2
aze
ISO/DIS 639-3
لهجه‌ها :
aze -آذربایجانی (عموما)
azj -آذربایجانی(جمهوری آذربایجان)
azb -آذربایجانی (ایران)
Klj–خلج(مورد اختلاف)
qxq –قشقائی
Slq–سلجوق
گروه‌بندی زبانی
آذربایجانی زیرشاخه زبان ترکی است که در واقع نام آذربایجانی که به زبان افرادی که اکثرادر قسمت آذربایجان تکلم می نمایند گفته می شود.
ارقام جمعیتی
در مورد شمار گویشوران به زبان آذربایجانی، اتفاق نظری وجود ندارد و براوردها متفاوت است. عمده این تفاوت به تخمین شمار این گویشوران در ایران برمی‌گردد. شمار گویشوران این زبان در جمهوری آذربایجان حدود ۷ ملیون نفر است (کتابچه سیا) و مرجع‌های دیگر نیز کمابیش چنین عددی را ذکر می‌‌کنند.سیاست‌های قومی دولت‌های متمادی ایران در قرن بیستم و فعلی مبنی بر پرهیز در جمع‌آوری آمار جمعیتی بر مبنای قومی بوده است. این جهت گیری مسبب وجود تخمین‌ها و ارقام بسیار متفاوتی در برآورد تعداد اقوام و گویشوران زبانهای متفاوت ایران شده است.در مورد ایران، کتابچه سیا بنابر تخمینی که آمریکا در سال ۱۹۴۳ در مورد اقوام ایران انجام داده است، شمار گویشوران ترکی آذربایجانی را ۲۴ تخمین زده است .
(با در نظر گرفتن قشقایی‌ها). تخمین دانشنامه زبان کمبریج (منبع ۲) برای سال ۱۹۸۶، ۱۲ میلیون در کل و ۷ میلیون در ایران (۱۵ ) بوده است (با احتساب قشقایی‌ها).
دانشنامه بین‌المللی زبانشناسی نیز در تخمین سال ۱۹۸۶، تعداد گویشوران به این زبان در ایران را ۷۷۶۰۰۰۰ نفر (۱۶ درصد) براورد می‌کند که به تخمین دانشنامه زبان کمبریج بسیار نزدیک است.
تفاوت تخمین سیا و این دو مرجع را می‌توان ناشی از تحولات اجتماعی بین ۱۹۴۳ تا ۱۹۸۶ و مهاجرت آذری‌ها به تهران و دیگر مناطق ایران و همچنین سکنی گزیدن عشایر قشقایی در شهرها دانست.از سوی دیگر، وب‌گاه اتنولوگ برای تعداد ترکی آذربایجانی زبانان ایران تخمین ۳۷ را در نظر می‌‌گیرد. بنا به کتابچه سیا و اتنولوگ تعداد کل متکلمین ترکی آذربایجانی (شامل ایران و جمهوری آذربایجان) حدود ۲۳ تا ۳۰ میلیون نفر تخمین زده می‌شود.
خط زبان ترکی آذربایجانی
تحول در خط ترکی آذربایجانی مدرن
در سده نوزده میلادی افرادی مسئله تغییر الفبای آذر را مطرح کردند.
میرزا فتحعلی آخوندزاده (۱۸۷۸) و جلیل محمد قلی‌زاده از این دسته افراد بودند. البته این امر با مخالفت شدید گروهی دیگر از جمله روحانیان روبرو شد.
این مسئله در دورهء بسیار کوتاه جمهوری دمکراتیک آذربایجان (۱۹۱۸-۱۹۱۹) نیز مطرح گشت. بعد از پیروزی بلشویکها چندین روزنامه به خط لاتین در باکو چاپ می‌‌شد ولی خط عربی هنوز بکار گرفته می‌‌شد. در سال ۱۹۲۴ نریمان نریمانف رهبر بلشویک آذربایجان توانست قانون استفاده از لاتین در امور دولتی را به تصویب مجلس جمهوری آذربایجان شوروی برساند…
